جن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۳۲

معناشناسی

جن یعنی پنهان و پوشیده و چون جنّ به چشم نمی‌آید به این نام نامیده شده است^[۱]. جن، موجودی است ناشناخته که خداوند پیش از آفرینش انسان، آنان را آفریده است^[۲]. این موجود دارای بدنی لطیف و به هر صورتی می‌‌توانند ظاهر شوند. آنان دارای قدرت‌هایی فوق‌العاده هستند و در امت‌های پیشین در زمان نبوت حضرت سلیمان، جزء کارگران و عمال حضرت سلیمان بودند^[۳].

جن در قرآن و روایات

قرآن کریم، بیست و دو بار کلمه "جن" را به کار برده است و نیز از واژگانی همانند "الجان" و "الجِنة" استفاده کرده است و نام یکی از سوره‌های قرآن "جن" است^[۴]. قرآن کریم جن را موجودی مکلف می‌داند و می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾^[۵].^[۶] در روایات هم آمده است برخی از جنیان، به محضر امامان معصوم (ع)، تشرف یافته‌اند^[۷]. با این همه، ابهامات فراوانی دربارۀ این موجود وجود دارد؛ زیرا انسان به گونه معمول از دیدن او ناتوان است^[۸].

جن از نگاه دانشمندان

متکلمین مسلمان، معتقدند جن، جسمی لطیف دارد و می‌تواند به اشکال مختلف تبدیل شود؛ ولی فلاسفه معتقدند جن، جسم ندارد و جسمانی نیست و برخلاف انسان، موجودی است مجرد و از نوع آتش و هواست؛ البته اینکه جن از آتش آفریده شده است، دلیل قرآنی دارد اما این آتش، از جنس آتش عنصری نیست؛ زیرا گرما را از خود بیرون نمی‌دهد^[۹].

ابلیس، جنی سرکش

ابلیس از جملۀ جنیان سرکش است که فرزند و قبیله دارد و با فرزندان آدم دشمن و در پی گمراهی آنان است چنانکه آیۀ ﴿وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا﴾^[۱۰] همین مطلب را تأیید می‌‌کند.

نتیجه گیری

بنابراین باتوجه به آیات قرآنی و روایات معصومین (ع) جنیان شعور و اراده دارند و می‌توانند به کارهای خارق العاده دست بزنند. آنها نیز مانند انسان‌ها زندگی و مرگ و قیامت دارند^[۱۱].

پرسش‌های وابسته

آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)

منابع

پانویس

↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۲.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.
↑ ر.ک: حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۰۷.
↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۲.
↑ «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.
↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۵۲.
↑ نجم الثاقب، باب سوم:
↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.
↑ «و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود و از فرمان پروردگارش سر پیچید؛ با این حال آیا شما او و فرزندانش را به جای من به سروری برمی‌گزینید با آنکه آنان دشمن شمایند؟ بد جایگزینی برای ستمگرا» سوره کهف، آیه ۵۰.
↑ فرهنگ شیعه، ص ۲۱۸.

[1] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۲.

[2] فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.

[3] ر.ک: حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۰۷.

[4] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۷۲.

[5] «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.

[6] ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۵۲.

[7] نجم الثاقب، باب سوم:

[8] فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.

[9] فرهنگ شیعه، ص ۲۱۷.

[10] «و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود و از فرمان پروردگارش سر پیچید؛ با این حال آیا شما او و فرزندانش را به جای من به سروری برمی‌گزینید با آنکه آنان دشمن شمایند؟ بد جایگزینی برای ستمگرا» سوره کهف، آیه ۵۰.

[11] فرهنگ شیعه، ص ۲۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{خرد}}
+{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[جن در قرآن]] - [[جن در کلام اسلامی]] - [[جن در معارف مهدویت]] - [[جن در معارف دعا و زیارات]] - [[جن در معارف و سیره سجادی]] | پرسش مرتبط  = }}
-{{نبوت}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[جن در قرآن]] | [[جن در حدیث]] | [[جن در نهج البلاغه]] | [[جن در معارف دعا و زیارات]] | [[جن در کلام اسلامی]] | [[جن در معارف مهدویت]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[جن (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-*موجوداتی نامرئی از آفریده‌های [[خدا]] که اصل آنان از [[آتش]] است. معنای این واژه یعنی [[پنهان]] و پوشیده و چون جنّ به چشم نمی‌آید به این نام نامیده شده است.
+== معناشناسی ==
-*براساس آنچه از [[قرآن]] بر می‌آید، جنّ که جمع آن اَجِنّه است، موجودی مکلّف است و [[شعور]] و [[اراده]] و [[انتخاب]] دارد و مثل [[انسان]]، خوب و بد و [[مسلمان]] و [[کافر]] دارد و دارای زاد و ولد و [[مرگ و میر]] است و در [[قیامت]] هم برای حساب [[اعمال]]، [[مبعوث]] می‌شود.
+جن یعنی پنهان و پوشیده و چون جنّ به چشم نمی‌آید به این نام نامیده شده است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۲. </ref>. جن، موجودی است ناشناخته که [[خداوند]] پیش از [[آفرینش انسان]]، آنان را آفریده است<ref> [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۷. </ref>. این موجود دارای بدنی لطیف و به هر صورتی می‌‌توانند ظاهر شوند. آنان دارای قدرت‌هایی فوق‌العاده هستند و در امت‌های پیشین در زمان [[نبوت]] [[حضرت سلیمان]]، جزء کارگران و عمال [[حضرت سلیمان]] بودند<ref>ر.ک: [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۰۷.</ref>.
-*[[سوره]] ۷۲ از [[قرآن]] به نام "جنّ" است و به [[بیان]] عملکرد آنان در مقابل [[قرآن]] و [[دعوت پیامبر]] می‌پردازد. در آیه‌ای دیگر [[فلسفه خلقت]] جنّ و انس، [[عبادت]] معرفی شده است{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}}<ref>و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند؛ سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>. اجنّه چون وجودی [[لطیف]] و دارای توانمندی‌های مختلف‌اند، هم به شکل‌های مختلف در می‌آیند، هم کارهای شگفت و سخت انجام می‌دهند. بعضی از [[انسان‌ها]] با اجنّه مرتبط می‌شوند و آنان را به کار می‌گیرند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[ فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)| فرهنگ‌نامه دینی]]، ص:۷۲.</ref>.
-==مقدمه==
+== جن در [[قرآن]] و [[روایات]] ==
-*موجودی است ناشناخته که [[خداوند]] پیش از [[آفرینش انسان]] آفریده است<ref>{{متن قرآن|وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ}}؛ سوره حجر، آیه ۲۷.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 217.</ref>.
+[[قرآن کریم]]، بیست و دو بار کلمه "جن" را به کار برده است و نیز از واژگانی همانند "الجان" و "الجِنة" استفاده کرده است و نام یکی از [[سوره‌های قرآن]] "جن" است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۷۲. </ref>. [[قرآن کریم]] جن را موجودی [[مکلف]] می‌داند و می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}}<ref>«و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۲۵۲. </ref> در [[روایات]] هم آمده است برخی از جنیان، به محضر [[امامان معصوم]] {{ع}}، [[تشرف]] یافته‌اند<ref>نجم الثاقب، باب سوم:</ref>. با این همه، ابهامات فراوانی دربارۀ این موجود وجود دارد؛ زیرا [[انسان]] به گونه معمول از دیدن او [[ناتوان]] است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۷. </ref>.
-*وجود جن، از [[کلام]] [[خداوند]] و [[پیامبران]] {{ع}} ثابت می‌شود و همه علمای [[اسلام]] بر آن [[اجماع]] دارند. افزون بر این، بسیاری از عُقلا و ارباب [[مکاشفه]]، جن را دیده‌اند و بدین روی، نمی‌توان وجود او را [[انکار]] کرد، اگرچه با دلائل [[عقلی]] نتوان وجودش را به اثبات رساند<ref>شرح المقاصد، ۳/ ۳۶۶ و ۳۶۷.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 217.</ref>.
-*[[قرآن کریم]]، بیست و دو بار کلمه "جن" را به کار برده است و نیز از واژگانی همانند "الجان" و "الجِنة" استفاده کرده است. حتی نام یکی از [[سوره‌های قرآن]] "جن" است. با این همه، ابهامات فراوانی درباره این موجود وجود دارد؛ زیرا [[انسان]] به گونه معمول از دیدن او [[ناتوان]] است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 217.</ref>.
-*[[متکلمان]] [[مسلمان]] بر آن‌اند که جن از اجسام [[لطیف]] است و می‌تواند به شکل‌های گوناگون درآید<ref>تلخیص المحصل‌، ۲۳۰.</ref>؛ ولی [[فیلسوفان]] معتقدند که جن، جسم ندارد و جسمانی نیست و بر خلاف [[انسان]]، موجودی است مجرد و از نوع [[آتش]] و هوا<ref>قبسات‌، ۴۰۳.</ref>. البته اینکه جن از [[آتش]] آفریده شده است، [[دلیل]] [[قرآنی]] دارد<ref>{{متن قرآن|وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُومِ}}؛ سوره حجر، آیه ۲۷.</ref>؛ اما این [[آتش]] از جنس [[آتش]] عنصری نیست؛ زیرا از خود گرما برون نمی‌دهد<ref>نثر طوبی‌، ۱/ ۱۴۰.</ref>.
-*[[قرآن کریم]]، جن را موجودی [[مکلف]] می‌داند و می‌فرماید: "ما جن و انس را نیافریدیم مگر برای [[عبادت]]"<ref>{{متن قرآن| وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ }}؛ سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>. جنیان نیز همچون [[آدمیان]]، برخی مؤمن‌اند و برخی [[کافر]]<ref>{{متن قرآن|وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا }}؛
- سوره جن، آیه ۱۱.</ref>. نیز از [[قرآن]] برمی‌آید که گروهی از آنان به [[پیامبر]] {{صل}} [[ایمان]] آورده، [[مسلمان]] شدند<ref>{{متن قرآن|وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا }}؛ سوره جن، آیه ۱۴؛ تفسیر برهان، ۴/ ۱۷۷ و ۱۷۸.</ref>. [[قرآن]] به صراحت می‌فرماید که جنیان [[کافر]]، به [[دوزخ]] خواهند رفت<ref>{{متن قرآن|الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ}}؛ سوره هود، آیه ۱۱۹.</ref>.
-*از جمله جنیان [[سرکش]]، [[ابلیس]] است که [[فرزند]] و [[قبیله]] دارد و با [[فرزندان آدم]] [[دشمن]] است و در پی [[گمراهی]] آنان است<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاء مِن دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلا }}؛ سوره کهف، آیه ۵۰.</ref>؛ اما [[شیاطین]] جنی نمی‌توانند در [[جهان]] [[خلقت]] دست برند. آنان همچون دیگر موجودات، طبیعی‌اند و نمی‌توانند [[انسان]] را به [[گناه]] وادارند مگر او خود بخواهد. جنیان [[شعور]] و [[اراده]] دارند و می‌توانند به کارهای [[خارق العاده]] دست زنند<ref>{{متن قرآن| وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَن يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاء مِن مَّحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِّنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ }}؛ سوره سبأ، آیه ۱۲ و ۱۳؛ {{متن قرآن|قَالَ عِفْريتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ }}؛ سوره نمل، آیه ۳۹؛ جن در قرآن‌، ۲۴.</ref>. آنها نیز [[زندگی]] و [[مرگ]] و [[قیامت]] دارند<ref>احقاف/ ۱۸.</ref> و مانند [[انسان]] [[ازدواج]] می‌کنند و می‌زایند و تکاثر می‌کنند<ref>اعراف/ ۳۸؛ فصلت/ ۲۵؛ المیزان‌، ۱۵۳۱۲.</ref> و [[غذا]] می‌خورند<ref>وسائل الشیعه‌، ۱/ ۳۵۷.</ref>.
-*اینکه آیا جن [[برتر]] است یا [[انسان]]، از [[قرآن]] برمی‌آید که [[انسان]] [[برتر]] است؛ زیرا [[خداوند]] به [[ابلیس]]- که از جنیان بود- [[فرمان]] داد به [[آدم]] {{ع}} [[سجده]] کند<ref>تفسیر نمونه، ۲۵/ ۱۵۵.</ref>. در [[روایات]] آمده است که برخی جنیان به محضر [[امامان معصوم]] {{عم}} [[تشرف]] یافته‌اند<ref>تفسیر نور الثقلین‌، ۵/ ۴۳۳.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۸.</ref>.
-*از یاری‌کنندگان [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[هنگام ظهور]]، [[ملائکه]] و جنّیان هستند.
-*[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: [[چهل]] و شش هزار [[ملائکه]] و شش هزار جنّ‌، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} را [[یاری]] می‌کنند<ref>نجم الثاقب، باب سوم.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص ۲۵۲.</ref>.
-==پرسش مستقیم==
+== جن از نگاه دانشمندان ==
+متکلمین [[مسلمان]]، معتقدند جن، جسمی لطیف دارد و می‌تواند به اشکال مختلف تبدیل شود؛ ولی [[فلاسفه]] معتقدند جن، جسم ندارد و جسمانی نیست و برخلاف [[انسان]]، موجودی است مجرد و از نوع [[آتش]] و هواست؛ البته اینکه جن از [[آتش]] آفریده شده است، [[دلیل]] [[قرآنی]] دارد اما این [[آتش]]، از جنس [[آتش]] عنصری نیست؛ زیرا گرما را از خود بیرون نمی‌دهد<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۷. </ref>.
+== [[ابلیس]]، جنی [[سرکش]] ==
+[[ابلیس]] از جملۀ جنیان [[سرکش]] است که [[فرزند]] و [[قبیله]] دارد و با [[فرزندان آدم]] [[دشمن]] و در پی [[گمراهی]] آنان است چنانکه آیۀ {{متن قرآن|وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم برای آدم فروتنی کنید! (همه) فروتنی کردند جز ابلیس که از پریان بود و از فرمان پروردگارش سر پیچید؛ با این حال آیا شما او و فرزندانش را به جای من به سروری برمی‌گزینید با آنکه آنان دشمن شمایند؟ بد جایگزینی برای ستمگرا» سوره کهف، آیه ۵۰.</ref> همین مطلب را [[تأیید]] می‌‌کند.
+== نتیجه گیری ==
+بنابراین باتوجه به [[آیات قرآنی]] و [[روایات معصومین]] {{ع}} جنیان شعور و [[اراده]] دارند و می‌توانند به کارهای [[خارق العاده]] دست بزنند. آنها نیز مانند [[انسان‌ها]] [[زندگی]] و [[مرگ]] و [[قیامت]] دارند<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۲۱۸. </ref>.
+== پرسش‌های وابسته ==
+{{پرسش وابسته}}
 * [[آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)]]
+{{پایان پرسش وابسته}}
-{{پرسمان کلیات عصر ظهور}}
+== منابع ==
-{{جستارهای وابسته}}
+{{منابع}}
-==منابع==
+# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
-* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
+# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
-* [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
+# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']]
-* [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
+# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
+{{پایان منابع}}
-==پانویس==
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امام مهدی}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
 [[رده:مدخل فرهنگنامه آخرالزمان]]
-[[رده:امام مهدی]]
+[[رده:مصادیق مخلوقات]]
-[[رده:جن]]
 [[رده:مدخل موعودنامه]]
-[[رده:اتمام لینک داخلی]]
-[[رده:مدخل]]