ماه حرام در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ماه حرام است. ماه حرام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ماه حرام در قرآن - ماه حرام در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

منظور پرسش مردم از پیامبر درباره جنگ و یا بیان احکامی در جهت پاسداشت این ماه‌ها و جلوگیری از خونریزی در ماه‌های حرام، یا احکام و یا عقب انداختن ماه‌های حرام است. تردیدی نیست که مسئله ماه‌های حرام جلوه فرهنگی و جغرافیایی عصر رسالت و شیوه تعامل قرآن و پیامبر را نشان می‌دهد، واقعیتی که در مناطق دیگر وجود نداشته و این قانون پیش از اسلام هم در میان قبایل معمول بوده و کسانی آن را زیر پا می‌گذاشتند.

1. ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾.
2. ﴿الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾.
3. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوا وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾.
4. ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْيَ وَالْقَلَائِدَ ذَلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾.
5. ﴿إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ انْتَهُوا خَيْرًا لَكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا﴾.

نتیجه: در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

1. پیامبر بر اساس واقعیات فرهنگی جامعه خود از عقاید و عادات مثبت جامعه در جهت کاهش جنگ و زمینه‌سازی صلح استفاده برده است. ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ﴾ و همچنین در یک دستور صریح مؤمنان را به پاس داشتن حرمت ماه‌های حرام مخاطب قرارداده است و از شکستن این حرمت با جنگ برحذر داشته است ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ﴾؛
2. نباید این سنت وسیله سوء استفاده و نا امن کردن و سلب حق دیگران شود. ﴿وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ﴾؛
3. اگر کسی حرمت ماه حرام را شکست، حرمتی برای او قایل نشوید ﴿الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ﴾ به دشمنان اجازه ندهید از احترام ماه‌های حرام علیه شما سوء استفاده کنند. قانون مقابله به مثل و قصاص در ماه‌های حرام مورد پذیرش اسلام است ﴿وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ﴾؛
4. قانون مقابله به مثل به شکل عام و کلی به مسلمانان اجازه داده که با ستمگر به هر اندازه‌ای که تجاوز کرده مقابله شود. و دفاع حق طبیعی انسان‌ها است ﴿فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ﴾رعایت عدالت و مساوات، حتی در مقابل ستمگران و هنگام مقابله به مثل لازم است و نباید بیش از اندازه‌ای که آنان ستم کردند به آنان پاسخ داده شود. اگر حمایت و همراهی خدا را می‌طلبید -تقوا - پارسایی و خودنگه‌داری پیشه سازید [۲] ﴿وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾؛
5. خداوند کعبه، بیت‌الحرام را وسیله‌ای برای اقامه امر مردم قرار داده است ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ﴾ و از آنجا که این مراسم باید در محیطی امن و امان از جنگ و کشمکش و نزاع صورت گیرد اشاره به اثر ماه‌های حرام – ماه‌هایی که جنگ مطلقاً در آن ممنوع است - در این موضوع کرده، می‌فرماید: - و همچنین ماه حرام - ﴿وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ﴾؛
6. واژه ﴿النَّسِيءُ﴾ در اصل به معنای “تأخیر انداختن” بوده، و مقصود آن است که اعراب جاهلی گاهی یکی از ماه‌های حرام را تأخیر می‌انداختند؛ یعنی به جای ماه مُحَرم، ماه صفر را انتخاب می‌کردند تا در سه ماه – ذی‌القعده، ذی الحجه و محرم - پشت سر هم جنگ حرام نباشد؛ زیرا موجب تضعیف روحیه جنگی آنان می‌شد و فرصت غارت و جنگ نمی‌یافتند. یا مراد این است که چون ماه ذی‌الحجه در تابستان گرم قرار می‌گرفت، آن را به فصل دیگری منتقل می‌کردند تا هوا برای مراسم حج جاهلی و تجارت مناسب‌تر باشد. و خداوند می‌فرماید: جز این نیست که به تأخیر انداختن - و جابه‌جا کردن ماه‌های حرام - افزایشی در کفر است ﴿إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ﴾ تغییر ماه‌های حرام را قرآن زیاد شدن کفر شمرده است؛ زیرا که این عمل سبب می‌شد تا آتش جنگ‌ها همچنان فروزان بماند و قانون و مراسم حج بازیچه دست افراد شود و این مخالفِ دستورهای الهی، و نوعی کفر عملی بود. اعمال زشت این افراد در نظرشان زیبا جلوه می‌کرد ﴿زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ﴾ آری، هنگامی که انسان دانسته در راه خلاف‌کاری گام نهد، کار به جایی می‌رسد که به تدریج زشتیِ گناه در نظرش از بین می‌رود و حتی اعمال زشت در نظرش زیبا جلوه می‌کند.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم