حروف مقطعه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قرآن است. حروف مقطعه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حروف مقطعه در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

چهارده حرف از حروف الفبای عربی که در آغاز ۲۹ سوره آمده‌اند و به صورت جدا جدا تلفظ می‌شوند «فواتح سور»، «حروف مقطعه» یا «حروف نورانی قرآن» نامیده می‌شوند.

مجموع این حروف (با حذف موارد تکرار) ۱۴ حرف است که در عبارت‌های مختلفی آنها را جمع کرده‌اند، مانند: «نص حکیم قاطع له سر»، «الم یسطع نور حق کره»، «طرق سمعک النصیحة»، «صن سرا یقطعک حمله»، «علی صراط حق نمسکه».

حروف مقطعه ابتدای سوره‌ها حداقل یک و حداکثر پنج حرفی هستند:

یک حرفی: ص؛ ق؛ ن. دو حرفی: طه؛ طس؛ یس؛ حم.

سه حرفی: الم؛ الر؛ طسم.

چهار حرفی: المص؛ المر.

پنج حرفی: کهیعص؛ حم عسق.

بصریین هیچ یک از حروف مقطعه فواتح سُوَر را آیه مستقل ندانسته‌اند، اما کوفیین برخی را آیه مستقل دانسته‌اند، که تعیین آنها، توقیفی است نه قیاسی.

از مفسران قرآن در تفسیر حروف مزبور بیش از ۲۵ نظر نقل شده است. به پاره‌ای از این دیدگاه‌ها اشاره می‌شود:

1. این حروف از متشابهات‌ هستند.
2. حروف مقطعه، حروف اسم اعظم الهی است.
3. اسامی سوره‌هایی هستند که با آنها آغاز شده‌اند.
4. نام‌های پروردگارند.
5. سوگندهایی هستند به اسمای حسنای الهی.
6. نام‌های قرآن‌کریم‌ هستند.
7. نام‌های پیغمبر خدا هستند که خداوند ایشان را به آن نام‌ها خوانده است.
8. رمزهایی میان خدا و پیامبر او است.
9. معنای خاصی ندارند و برای التفات دادن مشرکان به شنیدن آیات بعدی به کار رفته‌اند.
10. خداوند می‌خواهد بفرماید که قرآن از همین حروف ساخته شده است.

در این‌باره دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد که در تفاسیر قرآن، به‌ویژه تفسیر مجمع‌ البیان و التفسیر الکبیر فخر رازی و تفسیر نمونه ذیل آیه اول سوره بقره آمده است. سوره‌های دارای حروف مقطعه همه مکّی‌اند؛ بجز سوره بقره و سوره آل‌عمران.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی