سوره آل عمران

آل عمران
دسته‌بندی	مکی
نام‌های دیگر	فسطاط القرآن و سنام القرآن با سوره بقره تواماً
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۸۹
جزء	۳ و ۴
حزب‌	۱۰–۱۵
شمار آیه‌ها	۲۰۰
شمار واژه‌ها	۳۴۱۸
شمار حرف‌ها	۱۵۴۰۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره است. سوره آل عمران از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره آل عمران در علوم قرآنی - سوره آل عمران در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

عِمران پدر حضرت مریم بود. عمران و همسرش به همراه حضرت مریم (ع) و حضرت عیسی (ع) خاندان عمران یا آل عمران را تشکیل می‌دهند. نام سوره از آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ﴾ گرفته شده است؛ گفته شده این سوره در تورات «طیبه» نامیده شده است.

گفته شده: این سوره وقتی به رسول خدا (ص) نازل شده که تا حدودی دعوتش جا افتاده بود؛ زیرا در بین آیاتش، هم سخنی از جنگ احد، و واقعه مباهله و نفرین کردن با نصارای نجران، و یادی از کار‌های یهود دیده می‌شود و هم تحریکی نسبت به مشرکین است. و نیز مسلمانان را به صبر می‌خواند، و دستور می‌دهد تا یکدیگر را به صبر سفارش کنند، و دست به دست یکدیگر داده وحدتی تشکیل دهند. همه اینها مؤید این معنا است که سوره مورد بحث، در روزگاری نازل شده که مسلمانان، مبتلا به دفاع از حوزه دین بودند، دفاعی که برای آن، همه قوا و ارکان خود را بسیج کرده بودند.

از یک طرف در اثر فتنه‌جوئیهای یهود و نصارا در داخل جمعیت خود، با درگیری‌ها و فتنه و آشوب‌ها روبرو بودند، فتنه‌هایی که تشکل آنان را سُست می‌کرد، باید برای خاموش کردن آشوب‌های آنان قسمت عمده‌ای از وقت خود را صرف احتجاج و بگومگوی با آنان کنند، و از سوی دیگر با مشرکین درگیر بودند، و باید با آنها بجنگند، و همیشه در حال آماده باش بوده و لحظه‌ای امنیت نداشته باشند، چون در آن ایام اسلام در حال انتشار بوده و آوازه‌اش همه جا را پر کرده بود، و مردم دنیا چه یهودش و چه مسیحیش و چه مشرکش همه علیه اسلام قیام کرده بودند. از پشت سر این سه طایفه دو امپراطوری بزرگ آن روز دنیا یعنی روم و ایران و غیره نیز چنگ و دندان نشان می‌دادند.

خدای سبحان در این سوره مؤمنین را به توحید کلمه خوانده، تشویقشان می‌کند تا هر چه زودتر یک پارچه شوند، و خود را برای مقابله با دشمنان یعنی یهود و نصارا و مشرکین آماده سازند. و به آنان گوشزد می‌نماید که باید در مقابل ناملایماتی که می‌بینند صبر کنند؛ زیرا موقعیتی بس خطرناک دارند، چون دشمنان مشغول جمع‌آوری نیرو هستند و در خاموش کردن نور خدا با دست و دهان خود یک‌دل و یک جهت شده‌اند.

افزون بر آن، خدای متعال در این سوره از حقایق و معارفی که بشر را به سوی آنها هدایت فرموده آن مقداری را که باعث دلگرمی مؤمنین است یادآور می‌شود تا مؤمنین، هم دلخوش شوند و هم آلودگی شبهات و وساوس شیطانی و تسویلات اهل کتاب از دلهاشان زایل شود، و هم برایشان روشن گردد که خدای تعالی هرگز از تدبیر ملک خود غافل نبوده، و خلق او را عاجز نکرده‌اند، و اگر دین خود را تشریع نموده و جمعی از بندگانش را بسوی آن دین هدایت نموده، همه بر طبق طریقه و عادت جاریه و سنت دائمی خود بوده، و آن سنت عبارت است از سنت علل و اسباب پس مؤمن و کافر هم طبق همین سنت علل و اسباب زندگی می‌کنند، یک روز دنیا به کام کافر و روزی دیگر به کام مؤمن است چون دنیا میدان امتحان است، و امروز روز عمل و فردا روز جزا است.

ویژگی‌های سوره آل‌عمران

1. از سوره‌های مدنی است.
2. دارای ۱۹۹ یا ۲۰۰ آیه، ۳۴۸۰ یا ۳۵۰۸ کلمه و ۱۴۵۲۵ یا ۱۴۹۸۴ حرف است.
3. از جهت نزول، هشتاد و نهمین سوره قرآن است و پس از سوره انفال و پیش از سوره احزاب نازل شده است.
4. در ترتیب مصحف شریف سومین سوره است؛ و دومین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده است.
5. پنج آیه منسوخ دارد.

محتوای سوره آل‌عمران

1. شناخت مردم و جامعه؛
2. جریان ولادت حضرت عیسی و یحیی (ع)؛
3. یادکرد برخی از غزوات پیامبر اکرم (ص)؛
4. داستان مباهله؛
5. مقام شهید و فضیلت جانبازی و شهادت در راه خدا؛
6. مسائل عقیدتی.

فضیلت سوره آل عمران

در فضیلت این سوره از رسول خدا (ص) نقل شده: «هرکس سوره آل عمران را قرائت کند به ازای هر آیه از آن، امانی بر روی پل جهنم به او داده خواهد شد».

در روایتی دیگر از ایشان آمده است: «هرکس سوره آل عمران را در روز جمعه قرائت نماید خداوند و فرشتگان تا غروب آفتاب بر او درود می‌فرستند».

بر قرائت این سوره در بیداری‌های شبانه و تهجدها نیز سفارش شده است. در سخنی از پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «خداوند بنده‌ای را که در دل شب بر می‌خیزد و سوره‌ بقره و سوره آل عمران را گشوده و تلاوت می‌کند، نا امید نمی‌کند، و بهترین گنج آدمی سوره‌های بقره و آل عمران هستند».

امام صادق (ع) نیز دراین باره فرموده‌اند: «هرکس سوره بقره و سوره آل عمران را قرائت نماید، در روز قیامت در حالی می‌آید که این دو سوره مانند دو تکه ابر بر سر او سایه افکنده‌اند».

رسول خدا (ص) فرمودند: هر فردی که سوره آل عمران را قرائت کند خداوند به تعداد هر حرف این سوره امانی از گرمای آتش جهنم به او عنایت می‌کند...

در برخی روایات، آثار و برکاتی برای تمام این سوره- یا آیاتی معیّن از آن- ذکر کرده‌اند، مثل: رفع تنگدستی و فقر؛ شفای بعضی امراض؛ رفع ترس از جن و آدمی؛ برآورده شدن حاجت؛ حفظ شادابی و نشاط.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی