ابوبصیر عتبه بن اسید: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۷ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۰۹

مقدمه

عتبه^[۱] فرزند اَسید بن جاریه مشهور به ابوبصیر، ثقفی نسب، حلیف بنو زهره (از تیره‌های قریش)، از مستضعفان و از مسلمانان نخستین^[۲] بود. ابن اثیر^[۳] به نقل از طبری نام مادرش را سالمه دختر عبد بن یزید بن هاشم بن مطلب آورده است. ابوبصیر پس از ایمان آوردن، زندانی شد و پس از صلح حدیبیه گریخت و به همراه پنج تن از دیگر مستضعفان زندانی به مدینه رفت. اخنس بن شریق ثقفی (از اشراف مکه و حلیف بنوزمره) و ازهر بن عبدعوف (عموی عبد الرحمان بن عوف)، شخصی به نام جُحیش بن جابر عامری را که به چالاکی و تدبیر شهره بود^[۴]، اجیر کردند و از او خواستند نامه‌ای را همراه مولایشان به نام کوثر^[۵] به مدینه ببرد و براساس صلح‌نامه حدیبیه، خواستار بازگشت ابوبصیر به مکه شود. اصرار قریش به بازگشت ابوبصیر و عدم اصرار به بازگشت همراهان وی^[۶]، جایگاه ممتاز ابوبصیر را میان قریش نشان می‌دهد.

رسول خدا (ص) بر اساس مفاد صلح نامه، او را به خویشتنداری سفارش کرد و با آرزوی رهایی مستضعفان زندانی، ابوبصیر را به نمایندگان قریش سپرد. او در میان راه باب گفتگو را با آنان گشود و برای ایجاد فضای صمیمی، از الفاظ عاطفی مانند اخا بنی عامر استفاده کرد و با برانگیختن احساسات نماینده قریش درباره تیزی شمشیرش، آن را به بهانه دیدن، گرفت و سپس او را کشت و با همان شمشیر به مسجد رسول خدا (ص) بازگشت و خطاب به آن حضرت، از وفای به عهد و نجات جانش سخن گفت. به روایت موسی بن عقبه^[۷] او غنایمی همراه داشت که خواستار تخمیس آنها شد. پیامبر فرمود: "در صورتی که مردانی همراه او باشند، وی نبردآفرین است". ابوبصیر با شنیدن این سخن ^[۸]، به عیص (در منطقه ذوالمروه) رفت و در ساحل دریای سرخ، در مسیر کاروان‌های تجاری قریش به سوی شام مستقر شد. ابوجندل، فرزند سهیل بن عمرو^[۹]، عده‌ای از مسلمانان دربند قریش و تعدادی از قبایل غفار، اسلم و جُهَینه با آگاهی از ابوبصیر و گفتار رسول خدا (ص)، به ابوبصیر پیوستند و گروهی سیصد نفری را بر ضد قریش تشکیل دادند^[۱۰]. ابوبصیر پیش از پیوستن ابوجندل، امام جماعت فراریان بود^[۱۱]. آنان اموال کاروان‌های قریش را مصادره می‌کردند و مردان آنها را می‌کشتند، جز اینکه ربیع بن عاص را به احترام خویشاوندی‌اش با رسول خدا (ص) آزاد کردند^[۱۲]. قریش از کار آنان به ستوه آمد و با فرستادن ابوسفیان به مدینه^[۱۳]، رسول خدا (ص) را به خدا و حق خویشاوندی سوگند دادند تا آنان را نزد خود فراخواند و اعلام داشتند از آن پس کسانی که به مدینه بروند، از آزار قریش در امان خواهند بود ^[۱۴].

رسول خدا (ص) با فرستادن نامه‌ای، خواستار بازگشت ابوبصیر و ابوجندل به مدینه شد. اما ابوبصیر در بستر بیماری بود و در حالی که آن نامه را در دست داشت و می‌خواند، درگذشت. ابوجندل بر وی نماز گزارد، او را در همان مکان دفن کرد و بر قبر وی مسجدی ساخت^[۱۵] او پیوسته نماز می‌خواند، خدا را حمل می‌کرد و می‌گفت: "من ينصر الله فسوف ينصره"^[۱۶]؛ او پسری داشت که نزد معاویه رفت و شهادت داد زیاد فرزند ابوسفیان است^[۱۷]^[۱۸]

اسلام آوردن ابوبصیر

ابوبصیر و تشکیل اردوگاه

مقدمات بازگشت ابوبصیر به مدینه

ابوبصیر و زمان مرگ

جستارهای وابسته

خزرج (قبیله)
بنی‌زهره (قبیله)
حبیب بن اسید ثقفی (برادر)

منابع

حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ابوبصیر ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱

پانویس

↑ تصحیف شده به عبید؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹.
↑ قدیم الاسلام و الصحبه، ر. ک: ابن ماکولا، ج۱، ص۳۱۹.
↑ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲.
↑ ابن سید الناس، ج۲ف ص۱۳۰؛ موسی بن عقبه، ص۳۲۵.
↑ ابن حجر، فتح، ج۵، ص۲۵۷.
↑ موسی بن عقبه، ص۳۲۵.
↑ موسی بن عقبه، ص۳۲۵.
↑ یا به روایت ابن عقبه ص۳۲۵ که آن حضرت نخمیس را عهدشکنی شمرد و فرمود: با غنایمت هر کجا می‌خواهی برو.
↑ طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.
↑ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.
↑ موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.
↑ موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ قیاس کنید با ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.
↑ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵.
↑ طبری، ج۲، ص۲۸۴.
↑ ابن هشام، ج۳، ص۷۸۷؛ ابن سعد، ج۴، ص۱۰۰؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۳۳۱؛ طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ بیهقی، ج۹، ص۲۲۷؛ احمدی میانجی، ج۱، ص۲۸۴.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹. بحث فقهی عملکرد ابوبصیر را بنگرید: ابن حزم، ج۵، ص۶۱۰.
↑ ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.
↑ حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ابوبصیر ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۵۵.

[1] تصحیف شده به عبید؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹.

[2] قدیم الاسلام و الصحبه، ر. ک: ابن ماکولا، ج۱، ص۳۱۹.

[3] ابن اثیر، ج۶، ص۳۲.

[4] ابن سید الناس، ج۲ف ص۱۳۰؛ موسی بن عقبه، ص۳۲۵.

[5] ابن حجر، فتح، ج۵، ص۲۵۷.

[6] موسی بن عقبه، ص۳۲۵.

[7] موسی بن عقبه، ص۳۲۵.

[8] یا به روایت ابن عقبه ص۳۲۵ که آن حضرت نخمیس را عهدشکنی شمرد و فرمود: با غنایمت هر کجا می‌خواهی برو.

[9] طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.

[10] طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.

[11] موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.

[12] موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ قیاس کنید با ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.

[13] طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵.

[14] طبری، ج۲، ص۲۸۴.

[15] ابن هشام، ج۳، ص۷۸۷؛ ابن سعد، ج۴، ص۱۰۰؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۳۳۱؛ طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ بیهقی، ج۹، ص۲۲۷؛ احمدی میانجی، ج۱، ص۲۸۴.

[16] ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹. بحث فقهی عملکرد ابوبصیر را بنگرید: ابن حزم، ج۵، ص۶۱۰.

[17] ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.

[18] حسینیان مقدم، حسین، مقاله «ابوبصیر ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۵۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 عتبه<ref>تصحیف شده به عبید؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹.</ref> فرزند [[اَسید بن جاریه]] مشهور به ابوبصیر، ثقفی [[نسب]]، حلیف [[بنو زهره]] (از تیره‌های [[قریش]])، از [[مستضعفان]] و از [[مسلمانان]] نخستین<ref>قدیم الاسلام و الصحبه، ر. ک: ابن ماکولا، ج۱، ص۳۱۹.</ref> بود. [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، ج۶، ص۳۲.</ref> به نقل از [[طبری]] نام مادرش را سالمه دختر [[عبد بن یزید بن هاشم بن مطلب]] آورده است. ابوبصیر پس از [[ایمان آوردن]]، [[زندانی]] شد و پس از [[صلح حدیبیه]] گریخت و به همراه [[پنج تن]] از دیگر مستضعفان زندانی به [[مدینه]] رفت. [[اخنس بن شریق ثقفی]] (از اشراف [[مکه]] و حلیف بنوزمره) و [[ازهر بن عبدعوف]] (عموی [[عبد الرحمان بن عوف]])، شخصی به نام [[جُحیش بن جابر عامری]] را که به چالاکی و [[تدبیر]] شهره بود<ref>ابن سید الناس، ج۲ف ص۱۳۰؛ موسی بن عقبه، ص۳۲۵.</ref>، [[اجیر]] کردند و از او خواستند نامه‌ای را همراه مولایشان به نام [[کوثر]]<ref>ابن حجر، فتح، ج۵، ص۲۵۷.</ref> به مدینه ببرد و براساس [[صلح‌نامه]] [[حدیبیه]]، خواستار بازگشت ابوبصیر به مکه شود. [[اصرار]] قریش به بازگشت ابوبصیر و عدم اصرار به بازگشت همراهان وی<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۵.</ref>، جایگاه ممتاز ابوبصیر را میان قریش نشان می‌دهد.
-[[رسول خدا]] {{صل}} بر اساس مفاد صلح نامه، او را به [[خویشتنداری]] سفارش کرد و با آرزوی [[رهایی]] مستضعفان زندانی، ابوبصیر را به [[نمایندگان]] [[قریش]] سپرد. او در میان [[راه]] باب [[گفتگو]] را با آنان گشود و برای ایجاد فضای صمیمی، از الفاظ [[عاطفی]] مانند اخا [[بنی عامر]] استفاده کرد و با [[برانگیختن]] [[احساسات]] [[نماینده]] قریش درباره تیزی شمشیرش، آن را به بهانه دیدن، گرفت و سپس او را کشت و با همان [[شمشیر]] به [[مسجد رسول خدا]] {{صل}} بازگشت و خطاب به آن [[حضرت]]، از [[وفای به عهد]] و [[نجات]] جانش سخن گفت. به [[روایت]] [[موسی بن عقبه]]<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۵.</ref> او غنایمی همراه داشت که خواستار تخمیس آنها شد. [[پیامبر]] فرمود: "در صورتی که مردانی همراه او باشند، وی نبردآفرین است". [[ابوبصیر]] با شنیدن این سخن <ref>یا به روایت ابن عقبه ص۳۲۵ که آن حضرت نخمیس را عهدشکنی شمرد و فرمود: با غنایمت هر کجا می‌خواهی برو.</ref>، به عیص (در منطقه ذوالمروه) رفت و در ساحل دریای سرخ، در مسیر کاروان‌های تجاری [[قریش]] به سوی [[شام]] مستقر شد. [[ابوجندل]]، فرزند [[سهیل بن عمرو]]<ref>طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.</ref>، عده‌ای از [[مسلمانان]] دربند قریش و تعدادی از [[قبایل]] [[غفار]]، اسلم و [[جُهَینه]] با [[آگاهی]] از ابوبصیر و گفتار [[رسول خدا]] {{صل}}، به ابوبصیر پیوستند و گروهی سیصد نفری را بر [[ضد]] قریش تشکیل دادند<ref>طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن شهر آشوب، ج۱، ص۱۷۵؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. ابوبصیر پیش از پیوستن ابوجندل، [[امام جماعت]] فراریان بود<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. آنان [[اموال]] کاروان‌های قریش را [[مصادره]] می‌کردند و مردان آنها را می‌کشتند، جز اینکه [[ربیع بن عاص]] را به [[احترام]] خویشاوندی‌اش با رسول خدا {{صل}} [[آزاد]] کردند<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ قیاس کنید با ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. [[قریش]] از کار آنان به ستوه آمد و با فرستادن [[ابوسفیان]] به [[مدینه]]<ref>طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن شهر آشوب، ج۱، ص۱۷۵.</ref>، رسول خدا {{صل}} را به [[خدا]] و [[حق]] [[خویشاوندی]] [[سوگند]] دادند تا آنان را نزد خود فراخواند و اعلام داشتند از آن پس کسانی که به مدینه بروند، از [[آزار]] قریش در [[امان]] خواهند بود <ref>طبری، ج۲، ص۲۸۴.</ref>.
+[[رسول خدا]] {{صل}} بر اساس مفاد صلح نامه، او را به [[خویشتنداری]] سفارش کرد و با آرزوی [[رهایی]] مستضعفان زندانی، ابوبصیر را به [[نمایندگان]] [[قریش]] سپرد. او در میان [[راه]] باب [[گفتگو]] را با آنان گشود و برای ایجاد فضای صمیمی، از الفاظ [[عاطفی]] مانند اخا [[بنی عامر]] استفاده کرد و با [[برانگیختن]] [[احساسات]] [[نماینده]] قریش درباره تیزی شمشیرش، آن را به بهانه دیدن، گرفت و سپس او را کشت و با همان [[شمشیر]] به [[مسجد رسول خدا]] {{صل}} بازگشت و خطاب به آن [[حضرت]]، از [[وفای به عهد]] و [[نجات]] جانش سخن گفت. به [[روایت]] [[موسی بن عقبه]]<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۵.</ref> او غنایمی همراه داشت که خواستار تخمیس آنها شد. [[پیامبر]] فرمود: "در صورتی که مردانی همراه او باشند، وی نبردآفرین است". [[ابوبصیر]] با شنیدن این سخن <ref>یا به روایت ابن عقبه ص۳۲۵ که آن حضرت نخمیس را عهدشکنی شمرد و فرمود: با غنایمت هر کجا می‌خواهی برو.</ref>، به عیص (در منطقه ذوالمروه) رفت و در ساحل دریای سرخ، در مسیر کاروان‌های تجاری [[قریش]] به سوی [[شام]] مستقر شد. [[ابوجندل]]، فرزند [[سهیل بن عمرو]]<ref>طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.</ref>، عده‌ای از [[مسلمانان]] دربند قریش و تعدادی از [[قبایل]] [[غفار]]، اسلم و [[جُهَینه]] با [[آگاهی]] از ابوبصیر و گفتار [[رسول خدا]] {{صل}}، به ابوبصیر پیوستند و گروهی سیصد نفری را بر [[ضد]] قریش تشکیل دادند<ref>طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. ابوبصیر پیش از پیوستن ابوجندل، [[امام جماعت]] فراریان بود<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. آنان [[اموال]] کاروان‌های قریش را [[مصادره]] می‌کردند و مردان آنها را می‌کشتند، جز اینکه [[ربیع بن عاص]] را به [[احترام]] خویشاوندی‌اش با رسول خدا {{صل}} [[آزاد]] کردند<ref>موسی بن عقبه، ص۳۲۶؛ طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ قیاس کنید با ابن سید الناس، ج۲، ص۱۳۲.</ref>. [[قریش]] از کار آنان به ستوه آمد و با فرستادن [[ابوسفیان]] به [[مدینه]]<ref>طبرسی، ج۱، ص۲۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۱۷۵.</ref>، رسول خدا {{صل}} را به [[خدا]] و [[حق]] [[خویشاوندی]] [[سوگند]] دادند تا آنان را نزد خود فراخواند و اعلام داشتند از آن پس کسانی که به مدینه بروند، از [[آزار]] قریش در [[امان]] خواهند بود <ref>طبری، ج۲، ص۲۸۴.</ref>.
 رسول خدا {{صل}} با فرستادن نامه‌ای، خواستار بازگشت ابوبصیر و ابوجندل به مدینه شد. اما ابوبصیر در بستر [[بیماری]] بود و در حالی که آن [[نامه]] را در دست داشت و می‌خواند، درگذشت. ابوجندل بر وی [[نماز]] گزارد، او را در همان مکان [[دفن]] کرد و بر [[قبر]] وی مسجدی ساخت<ref>ابن هشام، ج۳، ص۷۸۷؛ ابن سعد، ج۴، ص۱۰۰؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۳۳۱؛ طبری، ج۲، ص۲۸۴؛ بیهقی، ج۹، ص۲۲۷؛ احمدی میانجی، ج۱، ص۲۸۴.</ref> او پیوسته نماز می‌خواند، خدا را حمل می‌کرد و می‌گفت: {{عربی|"من ينصر الله فسوف ينصره"}}<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۵۹. بحث فقهی عملکرد ابوبصیر را بنگرید: ابن حزم، ج۵، ص۶۱۰.</ref>؛ او پسری داشت که نزد [[معاویه]] رفت و [[شهادت]] داد زیاد فرزند [[ابوسفیان]] است<ref>ابن عساکر، ج۲۵، ص۲۹۷.</ref><ref>[[حسین حسینیان مقدم|حسینیان مقدم، حسین]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۱ (کتاب)|مقاله «ابوبصیر ثقفی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۱، ص:۱۵۵.</ref>