آیا علم معصوم افزایش‌پذیر است؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '| پاسخ‌دهنده = ۱ پاسخ↵| پاسخ‌دهندگان =↵}}' به '| تعداد پاسخ = ۱ }}') |
جز (جایگزینی متن - '| موضوعات وابسته = ↵| تعداد پاسخ = ۱↵}}' به '| تعداد پاسخ = ۱ }}') |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
| نمایه وابسته = [[کلیاتی از علم معصوم (نمایه)|کلیاتی از علم معصوم]] | | نمایه وابسته = [[کلیاتی از علم معصوم (نمایه)|کلیاتی از علم معصوم]] | ||
| مدخل اصلی = ؟ | | مدخل اصلی = ؟ | ||
| تعداد پاسخ = ۱ | | تعداد پاسخ = ۱ | ||
}} | }} | ||
نسخهٔ ۲۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۶
| آیا علم معصوم افزایش‌پذیر است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیا علم معصوم افزایش‌پذیر است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در کتاب «ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی» در این‌باره گفته است:
«روایاتی دلالت بر آن دارند که علوم اهل بیت(ع) یکباره نزد آنان نبوده، بلکه به تدریج به آنان عطا شده است. تمام روایاتی که در بحث روش‌های علم‌آموزی ائمه(ع) بیان شدند، ظهور در آن دارند که ائمه(ع) این علوم را به روش‌های یادشده فراگرفته‌اند. مرور بر روایات فراگیری دانش از حجت پیشین، دریافت از روح القدس، الهام و... به روشنی ظهور در این مطلب دارند که ائمه(ع) این علوم را نمی‌دانستند و فراگرفته‌اند؛ نه آنکه می‌دانستند و برای آنان تکرار شده است.
برخی روایات صراحت بیشتری در افزایش‌پذیری علوم ائمه(ع) دارند. در روایات متعددی از امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده است: «لَوْ لَا أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَدْنَا»[۱]؛ «اگر بر (علم) ما افزوده نشود، پایان می‌پذیرد». در برخی از این روایات تأکید شده است که هر روز و هر شب، بر علم آنان افزوده می‌شود[۲]. در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که عالم ما غیب نمی‌داند و اگر خداوند عالم ما را به خودش واگذارد، مانند برخی از شما خواهد بود، ولی به او لحظه به لحظه آموخته می‌شود[۳]. در روایتی دیگر از امام کاظم(ع) نقل شده است که «كَانَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ(ع) يَقُولُ لَوْ لَا أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَدْنَا»[۴]؛«ابوجعفر (امام باقر(ع)) پیوسته می‌گفت: اگر بر (علوم) ما افزوده نشود، (علم ما) پایان می‌پذیرد». در نقلی دیگر از زراره، همان جمله از امام باقر(ع) نقل شده است: «لَوْ لَا أَنَّا نَزْدَادُ لَأَنْفَدْنَا»[۵]؛ «اگر به (علم) ما افزوده نشود، تمام می‌شود». چنان که می‌بینیم، این روایات به صراحت از افزایش‌پذیری و تمامیت نداشتن علوم ائمه(ع) سخن می‌گویند. سند این روایات نیز معتبر است.
در برخی از این روایات آمده است که هر شب جمعه علومی بر دانش ائمه(ع) افزوده می‌شود. بنابراین روایات، روح امام هر شب جمعه به سوی عرش عروج کرده، عرش الهی را طواف می‌کند و در حالی باز می‌گردد که بر علومش بسیار افزوده شده است[۶]. در برخی از این روایات تأکید شده که بر دانش امام در این شب به مقدار زیادی افزوده می‌شود[۷]. در تعدادی از این روایات آمده است که اگر بر این علوم افزوده نمی‌شد، علم امام پایان می‌پذیرفت: «وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَأَنْفَدْنَا»[۸].
همچنین در روایات متعدد از امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده است که در شب قدر، خبر حوادث آن سال تا شب قدر سال بعد، به امام گفته می‌شود. این علم، شامل تمام خیر و شرهایی است که به بندگان می‌رسد؛ مرگ یا زندگی، فقر یا ثروت، توفیق زیارت خانه خداوند متعال، و خلاصه تمام مقدرات بندگان تا شب قدر سال آینده، بر امام عرضه می‌شود[۹]. در برخی از این روایات تصریح شده است که اگر این علوم نبود، امام نمی‌دانست که در آن سال چه چیز محقق خواهد شد[۱۰]. به طور طبیعی، از این روایات این‌گونه به دست می‌آید که در هر شب قدر بر دانش امام افزوده می‌شود.
روایاتی دلالت بر آن دارند که هرگاه امامی به امامت می‌رسد، امام پیشین هر آنچه نزد اوست، به امام پس از خود تحویل می‌دهد[۱۱]. در یکی از این روایات، به صراحت بیان شده است که امام هر زمان، در آخرین لحظه عمر امام پیشین، علوم او را دریافت می‌کند[۱۲]. این روایات نشان می‌دهند که علم امام، پیش از تحویل گرفتن مقام امامت کامل نیست. در روایات دیگری از امام صادق(ع) نقل شده است: «هر امامی که از دنیا می‌رود، به امام پس از او دانشی همانند دانش امام پیشین عطا می‌شود و افزایشی در پنج جزء نیز خواهد داشت»[۱۳]. این روایات، درباره محتوای این دانش افزوده شده سخن نگفته‌اند. احتمال دارد که این افزایش مربوط به امور جاری جهان یا مقدرات تغییر پذیر باشد. از این رو، علم به این امور، در حال تغییر است؛ و بنابراین امام بعدی از تحولات جهان آگاه می‌شود[۱۴]»[۱۵]
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، بَابُ لَوْ لَا أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) يَزْدَادُونَ لَنَفِدَ مَا عِنْدَهُمْ، ص۶۲۳؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، باب فی الأئمة أنهم یزدادون فی اللیل و النهار و لو لا ذلک لنفد ما عندهم، ص۳۹۵.
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، باب فی الأئمة أنهم یزدادون فی اللیل و النهار و لو لا ذلک لنفد ما عندهم، ص۳۹۵. این روایات، مستفیض‌اند.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۵؛ «إِنَّ عَالِمَنَا لَا يَعْلَمُ الْغَيْبَ وَ لَوْ وَكَلَ اللَّهُ عَالِمَنَا إِلَى نَفْسِهِ كَانَ كَبَعْضِكُمْ وَ لَكِنْ يَحْدُثُ إِلَيْهِ سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ»؛ سند این روایت، صحیح است.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۹۵. سند این روایت، صحیح است.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۳۳؛ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۳۹۲؛ محمد بن محمد مفید، الاختصاص، ص۳۱۲. سند این روایت، صحیح است.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، بَابٌ فِي أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) يَزْدَادُونَ فِي لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ، ص۶۲۹؛ محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۱۳۰ - ۱۳۲.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۳۰؛ «وَ قَدْ زِيدَ فِي عِلْمِهِ مِثْلُ جَمِّ الْغَفِيرِ». همچنین ر.ک: محمدبن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۱۳۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۶۳۱؛ محمدبن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۱۳۰.
- ↑ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، باب ما یلقی إلی الأئمة فی لیلة القدر مما یکون فی تلک السنة و نزول الملائکة علیهم، ص۲۲۰. این روایات مستفیض‌اند.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۲۲، ح۱۱: «وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَمْ يُعْلَمْ مَا يَكُونُ فِي تِلْكَ السَّنَةِ». همچنین ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۲۲۱، ح۳.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، «بَابُ أَنَّ الْإِمَامَ يَعْرِفُ الْإِمَامَ الَّذِي يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ، وَ أَنَّ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالى: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الْأَمَنَتِ إِلَى أَهْلِهَا» فِيهِمْ(ع) نَزَلَتْ»، ص۲۷۷. سند حدیث چهارم این مجموعه، صحیح است. همچنین ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۷۶. در این منبع، چند روایت به این مضمون از آن حضرت نقل شده است که برخی سند صحیح دارند.
- ↑ ر.ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، بَابُ وَقْتِ مَا يَعْلَمُ الْإِمَامُ جَمِيعَ عِلْمِ الْإِمَامِ الَّذِي قَبْلَهُ عَلَیْهِمْ جَمِیعَاً السَّلَامُ، ص۶۸۵. سند حدیث دوم این مجموعه، موثق است. همچنین ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۷۷.
- ↑ محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص۴۲۳. سه روایت در این منبع با این محتوا نقل شده که سند این روایات به دلیل مجهول بودن عبد الحمید بن النظر، ضعیف است.
- ↑ علامه مجلسی احتمال داده است که این پنج مورد به پنج موردی اشاره دارد که در آیه ۳۴ سوره مبارکه لقمان ذکر شده و علم کامل و دقیق آن فقط نزد خداوند است و در این پنج مورد، به تناسب اعمال مردم، بدا حاصل می‌شود. بنابراین علم امام بعدی از علم امام پیشین کامل‌تر خواهد بود (ر.ک: محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج۲۶، ص۱۷۵).
- ↑ هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی ص ۳۲۴.