|
|
| خط ۱۶: |
خط ۱۶: |
|
| |
|
| علمای رجالی [[شیعه]] و [[محدثان]] بزرگ چون [[برقی]]، [[صفار]]، [[کلینی]]، [[نعمانی]] ([[شیخ مفید]]) [[صدوق]] و [[عیاشی]] از ابان روایت نقل کرده‌اند. این [[روایات]] را ابان به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از [[امام حسن]]{{ع}}، [[امام حسین]]{{ع}}، [[امام باقر]]{{ع}} و [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند<ref>رجال اصول کافی، ج۱، ص۵۲۹.</ref> و ابان سرانجام در سال ۱۲۸ ه. ق درگذشت<ref>الغدیر، ج۵، ص۲۰۹؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۹۹.</ref>.<ref>[[سید حسن قریشی|قریشی، سید حسن]]، [[اصحاب ایرانی ائمه اطهار (کتاب)|اصحاب ایرانی ائمه اطهار]]، ص94- 96.</ref> | | علمای رجالی [[شیعه]] و [[محدثان]] بزرگ چون [[برقی]]، [[صفار]]، [[کلینی]]، [[نعمانی]] ([[شیخ مفید]]) [[صدوق]] و [[عیاشی]] از ابان روایت نقل کرده‌اند. این [[روایات]] را ابان به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از [[امام حسن]]{{ع}}، [[امام حسین]]{{ع}}، [[امام باقر]]{{ع}} و [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند<ref>رجال اصول کافی، ج۱، ص۵۲۹.</ref> و ابان سرانجام در سال ۱۲۸ ه. ق درگذشت<ref>الغدیر، ج۵، ص۲۰۹؛ تهذیب التهذیب، ج۱، ص۹۹.</ref>.<ref>[[سید حسن قریشی|قریشی، سید حسن]]، [[اصحاب ایرانی ائمه اطهار (کتاب)|اصحاب ایرانی ائمه اطهار]]، ص94- 96.</ref> |
|
| |
| == شرح حال [[راوی]] ==
| |
| نام کامل راوی، «ابو اسماعیل، [[ابان بن ابی‌عیاش]] [[مولی]] [[عبدالقیس]]» است و اسم «اَبوعیاش»، «فیروز» و به گفته بعضی «دینار» بوده است. بر این اساس، در بعضی اسناد با نام «[[ابان بن فیروز]]» [[حدیث]] نقل کرده<ref>ر. ک: مناقب الإمام أمیرالمؤمنین {{ع}} (محمد بن سلیمان الکوفی)، ج۱، ص۱۵۲؛ عمدة عیون صحاح الأخبار، ص۳۶۹.</ref>؛ ولی اسم «[[ابان بن دینار]]» در جایی دیده نشده است.
| |
|
| |
| ابان بن ابی‌عیاش از راویانی است که در کتب رجالی [[شیعه]] و [[سنی]] یاد شده و بیشترین معروفیت او به جهت نقل کتاب «[[سلیم بن قیس]]» است، از این رو بسیاری از [[دانشمندان]] در ترجمه سلیم بن قیس به معرفی ایشان و اظهار نظر درباره‌اش پرداختند:
| |
|
| |
| [[علامه حلی]] به نقل از کتاب رجال عقیقی: {{عربی|أبان بن أبي عياش كان سبب تعريفه هذا الأمر سليم بن قيس حيث طلبه الحجاج ليقتله حيث هو من أصحاب علي {{ع}}! فهرب إلى ناحية من أرض فارس و لجأ إلى أبان بن أبي‌عياش. فلما حضرته الوفاة، قال لابن أبي عياش: إن لك حقاً وقد حضرني الموت يا ابن أخي! إنه كان من الأمر بعد رسول الله {{صل}} كيت وكيت وأعطاه كتاباً، فلم يرو عن سليم بن قيس أحد من الناس سوي أبان؛ وذكر أبان في حديثه قال: كان شيخاً متعبداً له نور ويعلوه}}<ref>ر. ک: خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰۶، ش۳.</ref>.
| |
|
| |
| [[ابن ندیم]]: {{عربی|قال محمد بن إسحاق: من أصحاب أمير المؤمنين {{ع}}، سليم بن قيس الهلالي و كان هارباً من الحجاج لأنه طلبه ليقتله، فلجأ إلي أبان بن أبي عياش، فآواه. فلما حضرته الوفاة قال لأبان: إن لك علي حقا وقد حضرتني الوفاة يابن أخي! انه كان من أمر رسول الله {{صل}} كيت وكيت، وأعطاه كتاباً، وهو كتاب سليم بن قيس الهلالي المشهور، رواه عنه أبان بن أبي عياش لم يروه عنه غيره؛ وقال أبان في حديثه: وكان قيس شيخاً له نور يعلوه وأول كتاب ظهر للشيعة، كتاب سليم بن قيس الهلالي، رواه أبان بن أبي عياش لم يروه غيره}}<ref>الفهرست (ابن ندیم)، ص۲۷۵.</ref>.
| |
|
| |
| [[ابن عدی]]: {{عربی|واسم أبي عياش فيروز وقيل دينار وأبان يكني أبا إسماعيل بصري. حدثنا خالد بن النضر حدثنا عمرو بن علي قال أبان بن أبي عياش هو أبان بن فيروز مولي لأنس مولي لعبدالقيس}}<ref>الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۱، ش۲۰۳.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۸-۸۹.</ref>
| |
|
| |
| == طبقه [[راوی]] ==
| |
| [[برقی]]، ابان بن ابی‌عیاش را از [[اصحاب امامان]] [[اصحاب امام حسن|امام حسن]]، [[اصحاب امام حسین|امام حسین]]، [[اصحاب امام سجاد|امام سجاد]] و [[اصحاب امام باقر|امام باقر]] {{عم}} دانسته<ref>ر. ک: رجال البرقی، ص۹.</ref> و [[شیخ طوسی]] او را [[تابعی]] و از اصحاب امامان [[اصحاب امام سجاد|امام سجاد]]، [[اصحاب امام باقر|امام باقر]] و [[اصحاب امام صادق|امام صادق]] {{عم}} شمرده <ref>«أبان بن أبی عیاش فیروز» (رجال الطوسی، ص۱۰۹، ش۱۰۶۷)؛ «أبان بن أبی عیاش فیروز تابعی، ضعیف» (رجال الطوسی، ص۱۲۶، ش۱۲۶۴)؛ «أبان بن أبی عیاش فیروز البصری، تابعی». (رجال الطوسی، ص۱۶۴، ش۱۸۸۵).</ref>، چنان که [[ابن غضائری]] نیز وی را از [[اصحاب امام سجاد]] {{ع}} خوانده است<ref>ر. ک: الرجال (ابن الغضائری)، ص۳۶، ش۱.</ref>.
| |
|
| |
| درباره [[تاریخ]] ولادت ابان بن ابی‌عیاش اطلاعی در دست نیست؛ ولی درباره [[زمان]] [[وفات]] وی [[دانشمندان اهل سنت]] با [[اختلاف]] ذکر کرده‌اند: [[ذهبی]] نوشته که ابان بن ابی‌عیاش تا بعد از سال ۱۴۰ (ق) زنده بوده؛ سپس از [[ابو موسی مدینی]] نقل کرده که وی سال وفات ابان بن ابی‌عیاش را ۱۲۷ یا ۱۲۸ (ق) دانسته است»<ref>{{متن حدیث|بقی بعد الأربعین و مائة،... و أما أبو موسی المدینی فذکر أنه مات سنة سبع أو ثمان و عشرین و مائة}} (میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۴، ش۱۵).</ref>.
| |
|
| |
| [[ابن حجر]] هر دو قول را [[نقد]] کرده و [[معتقد]] است ابان بن ابی‌عیاش در سال ۱۳۸ (ق) وفات کرده است. ایشان بعد از یاد آوری قول «ابوموسی مدینی» می‌نویسد: {{عربی|والظاهر أنه خطأ و كأنه أراد «وثلاثين»، روينا في الجزء الثاني من حديث الفاكهي<ref>{{عربی|الفاكهي؛ الإمام أبومحمد، عبدالله بن محمد بن العباس المكي الفاكهي،...}}؛ (سير أعلام النبلاء، ج۱۶، ص۴۴، ش۲۹).</ref> عن ابن أبي مسرة أنه سمع يعقوب ابن إسحاق ابن بنت حميد الطويل يقول: مات ابان بن أبي عياش في أول رجب سنة (۱۳۸) وكذا ذكره القراب<ref> {{عربی|القراب (۳۵۲ - ۴۲۹ق) إسحاق بن إبراهيم بن محمد بن عبدالرحمن... ، أبويعقوب القراب: مورخ. كان محدث هراة. من كتبه «تاريخ وفيات العلماء» من القرن الأول إلي سنة وفاته}} (الاعلام، ج۱، ص۲۹۳). </ref> في تاريخه؛ وقال الذهبي في الميزان: بقي إلی بعد الأربعين ومائة ولا يخفي ما فيه}}<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۶، ش۱۷۴. ترجمه: «ظاهراً در اینجا خطایی رخ داده است؛ گویا وی عبارت (و ثلاثین) را اراده کرده بود؛ نه (عشرین) را؛ همچنین از یعقوب بن اسحاق شنیده شده که گفته: ابان بن ابی‌عیاش در اول رجب سال ۱۳۸ فوت کرده است. همین مطلب را «قراب» نیز در تاریخ خود آورده است؛ و «ذهبی» در میزان الاعتدال گفته است: ابان تا بعد از سال ۱۴۰ (ق) زنده مانده است که خالی از اشکال نیست».</ref>.
| |
|
| |
| «[[آیت الله بروجردی]]» در [[طبقات رجال]] کافی او را از طبقه سوم شمرده است<ref>ر. ک: الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ص۲۱.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۹-۹۱.</ref>
| |
|
| |
| == استادان و [[شاگردان]] [[راوی]] ==
| |
| ابان بن ابی‌عیاش از چندین نفر [[روایت]] نقل کرده که از [[مشایخ]] [[حدیثی]] وی به شمار می‌روند؛ [[سلیم بن قیس هلالی]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۵، ص۱۲۷ و ۳۴۳.</ref>، [[انس بن مالک]]<ref>المقنعه، ص۳۷۶.</ref>، [[سلیمان قصری]]<ref>کفایة الأثر، ص۲۲۴.</ref>، [[ابوالطفیل]]<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۸۱، ح۸۱۵.</ref>، [[جعفر بن ایاس]]<ref>الأمالی (مفید)، ص۲۱۶، ح۳.</ref> و... چنان که اشخاص بسیاری از ایشان روایت نقل کردند که از شاگردان حدیثی وی به حساب می‌آیند؛ نظیر «[[عمر بن اذینه]]، [[ابراهیم بن عمر یمانی]]، [[نصر بن مزاحم]]، [[محمد بن مروان]]، [[ابوالحسن ازدی]]<ref>تفسیر کنزالدقائق، ج۵، ص۱۲۷ و ۳۴۳؛ ج۱۰، ص۳۲۳، ج۱۱، ص۱۷۶؛ ج۱۲، ص۵۰، ج۱۴، ص۱۴۸.</ref>، [[عمرو بن ازهر]]، [[حسن بن محمد هاشمی]]<ref>بحار الأنوار، ج۹۳، ص۳۴۸، ح۱۵، ج۱۰۱، ص۱۱۷، ح۴۴.</ref>، [[محمد بن فضیل]]<ref>الأمالی (مفید)، ص۲۱۶، ح۳.</ref>، ثوری، معمر، [[ابن جریج]]، اسرائیل و [[حماد بن سلمه]]»<ref>الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۷، ش۲۰۳.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۹۱.</ref>
| |
|
| |
| == جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]] ==
| |
| درباره جایگاه [[روایی]] ابان بن ابی‌عیاش آرای [[رجالیان]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] متفاوت‌اند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۹۲.</ref>
| |
|
| |
| == دیدگاه رجالیان شیعه ==
| |
| رجالیان شیعه دو دسته هستند
| |
| # [[تضعیف]] کنندگان:
| |
| #* «[[ابن غضائری]]»: {{عربی|ضعيف، لايلتفت إليه وينسب أصحابنا وضع كتاب سليم بن قيس إليه}}<ref>الرجال (ابن الغضائری)، ص۳۶، ش۱.</ref>.
| |
| #* «[[شیخ طوسی]]»: {{عربی|تابعي ضعیف}}<ref>رجال الطوسی، ص۱۲۶، ش۱۲۶۴.</ref>.
| |
| #* «[[علامه حلی]]»: {{عربی|الأقوى عندي التوقف فيما يرويه، لشهادة ابن الغضائري عليه بالضعف؛ وكذا قال شيخنا الطوسي في كتاب الرجال: إنه ضعيف}}<ref>خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۲۰۶، ش۳. ترجمه: «اقوا نزد من توقف در روایات ایشان است، به جهت شهادت «ابن غضائری» و «شیخ طوسی» بر تضعیف وی».</ref>.
| |
| # مدح‌کنندگان: گروهی از رجالیان متأخر شیعه «ابان بن ابی‌عیاش» را مدح نموده و [[معتقد]] هستند که منشأ تضعیف وی را باید در [[کلام اهل سنت]] کاوید که وی را به [[تشیع]] متهم و سپس تضعیف کردند:
| |
| #* «[[محقق استرآبادی]]»: {{عربی|إني رأيت أصل تضعيفه من المخالفين من حيث التشيع}}<ref>منهج المقال، ج۱، ص۱۹۲.</ref>.
| |
| #* «[[علامه مامقانی]]»: {{عربی|الجزم بضعفه مشكل بعد تسليم سليم بن قيس كتابه إليه وخطابه بابن الأخ ومن لاحظ حال سليم بن قيس مال إلى كون الرجل متشيعاً ممدوحاً وأن نسبة وضع الكتاب إليه لا أصل لها}}<ref>تنقیح المقال، ج۳، ص۶۸ - ۶۹، ش۲۴.</ref>.
| |
| #* «[[محدث نوری]]»: {{عربی|التضعيف موهون}}<ref>مستدرک الوسائل، الخاتمة ج۷، ص۱۱۱، ش۴.</ref>.
| |
| #* «[[محقق زنجانی]]»: {{عربی|الأقرب عندي قبول رواياته تبعاً لجماعة من متأخري أصحابنا؛ اعتماداً بثقات المحدثين كالصفار و ابن بابویه و ابن الوليد و غيرهم و الرواة الذين يروون عنه، و لإستقامة أخبار الرجل و جودة المتن فيها}}<ref>الجامع فی الرجال، ج۱، ص۱۱، ش۲۴.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۹۲-۹۳.</ref>
| |
|
| |
| == دیدگاه رجالیان [[اهل سنت]] ==
| |
| [[ابن حجر]] دیدگاه شماری از رجالیان اهل سنت را درباره جایگاه روایی ابان بن ابی‌عیاش و [[احادیث]] وی گزارش می‌کند و می‌نویسد: {{عربی|قال الفلاس: متروك الحديث و هو رجل صالح يكني أبا إسماعيل و كان يحيي و عبدالرحمن لا يحدثان عنه؛ وقال البخاري: كان «شعبة» سيء الرأي فيه؛ و قال أحمد بن حنبل: متروك الحديث؛ ترك الناس حديثه منذ دهر. وقال أيضاً لا يكتب عنه. قيل كان له هوي؟ قال كان منكر الحديث. كان وكيع إذا أتي علي حديثه يقول: رجل؛ لا يسميه استضعافاً و قال مرة: منكر الحديث. و قال ابن معين: ليس حديثه بشيء وقال مرة: ضعيف؛ وقال مرة: متروك الحديث؛ و كذا قال النسائي و الدارقطني و أبوحاتم وزاد: و كان رجلاً صالحاً و لكنه بلي بسوء الحفظ. و قال عفان: قال لي أبوعوانة مرة: لا استحل أن أروي عنه شيئاً.... قال النسائي في موضع آخر: ليس بثقة و لا يكتب حديثه... ؛ و قال ابن معين مرة: ليس بثقة؛ وقال الجوزجاني: ساقط؛ و قال ابن المديني: كان ضعيفاً... ؛ و قال ابن سعد بصري: متروك الحديث}}<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۵ - ۸۶.</ref>.
| |
|
| |
| [[ابن عدی]] نیز پس از نقل شماری از [[روایات]] ابان بن ابی‌عیاش نوشته است: {{عربی|و أبان بن أبي عياش له روايات غير ما ذكرت و عامة ما يرويه لا يتابع عليه و هو بين الأمر في الضعف و أرجو أنه ممن لا يتعمد الكذب إلا أن يشبه عليه و يغلط و عامة ما أتاني أبان من جهة الرواة لا من جهته لأن أبان رووا عنه قوم مجهولين لما أنه فيه ضعف و هو إلي الضعف أقرب منه إلي الصدق كما قال شعبة}}<ref>الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۷، ش۲۰۳.</ref>.
| |
|
| |
| یادآوری می‌شود تعدادی از [[رجالیان]] [[اهل سنت]]، ابان بن ابی‌عیاش را فردی [[زاهد]] و [[درستکار]] معرفی کردند از جمله:
| |
|
| |
| [[ابن حبان]]: {{عربی|كان أبان من العباد الذي يسهر الليل بالقيام، ويطوي النهار بالصيام}}<ref>ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۲، ش۱۵.</ref>.
| |
|
| |
| [[ایوب سختیانی]]: {{عربی|ما نزال نعرفه بالخير منذ كان}}<ref>ر. ک: میزان الاعتدال، ج۱، ص۱۰، ش۱۵.</ref>.
| |
|
| |
| [[ساجی]]: {{عربی|كان رجلاً صالحاً سخياً}}<ref>ر. ک: تهذیب التهذیب، ج۱، ص۸۶، ش۱۷۴.</ref><ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۹۳-۹۴.</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
ابان بن ابی‌عیاش از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابان بن ابی‌عیاش در تراجم و رجال - ابان بن ابی‌عیاش در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد