اثبات وجوب اطاعت از امام

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اطاعت از امام است. اثبات وجوب اطاعت از امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اثبات وجوب اطاعت از امام در قرآن - اثبات وجوب اطاعت از امام در حدیث - اثبات وجوب اطاعت از امام در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

اطاعت به‌معنای پذیرش فرمان دیگری و پیروی همراه با خضوع و فروتنی است و امام در لغت به کسی گفته می‌شود که در رفتار و گفتار به او اقتدا می‌شود، کسی که در امور پیشقدم می‌شود، همچنین به الگو و نمونه هم امام گفته می‌شود.

اطاعت از امام به معنای پیروی و عمل به دستورات امام معصوم است. امام هدایت‌گر باطنی و جانشین پیامبر است و همه شؤون پیامبر را دارد به غیر از شأن پیامبری و رسالت که به پیامبر اختصاص دارد.

ادله اثبات وجوب اطاعت از امام

ادله نقلی

قرآن

مقالهٔ اصلی: اثبات وجوب اطاعت از امام در قرآن

1. آیه صادقین: یکی از فرمان‌های خداوند به اهل ایمان این است که پیوسته و در هر حال، همراه صادقان باشند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾. همراهی با صادقان مستلزم تبعیت و پیروی از آنان در همه کارهاست و از سوی دیگر چون مقید به گروه خاصی از مکلفان و زمان خاصی نشده، پس شامل همه مکلفان در تمام زمان‌ها می‌‌شود. بنابراین باید در هر زمان و دوره‌ای صادقانی وجود داشته باشند تا امر خداوند به همراهی و معیت با صابران قابلیت امتثال داشته باشد. بر اساس روایات معتبری که در منابع شیعه وجود دارد صادقان، فقط پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) هستند؛ چنان که احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی گفته است از امام رضا(ع) درباره تفسیر آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾ سؤال کردم. امام فرمود: «الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ»؛ «راستگویان، همان امامان هستند»
2. آیه اولی الامر: همان‌طور که اطاعت از فرمان‌های خداوند و رسول خدا(ص) در چندین آیه قرآن بر مردم واجب شده، در آیه‌ای از قرآن، اطاعت از اولی‌الامر نیز واجب دانسته شده است. علما و مفسران شیعه همگی اتفاق نظر دارند بر اینکه به دو دلیل، منظور از «اولی الامر» امامان از اهل بیت پیامبر اسلام(ص) هستند.
3. آیه ولایت: یکی دیگر از آیاتی که بر لزوم اطاعت از امام دلالت دارد آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ است که بیانگر ولایت کسانی است که ولایتشان قرین ولایت خدا و رسول قرار گرفته است. این افراد باید با خدا و رسول سنخیت داشته و همانند خدا و رسول از اشتباه و لغزش به دور باشند؛ یعنی دارای علمی باشند که اشتباه در آن نیست و عملاً نیز مرتکب خطا نشوند و خلاصه معصوم باشند.

روایات

مقالهٔ اصلی: اثبات وجوب اطاعت از امام در حدیث

در روایات بسیاری، از امام با عنوان «مفترض الطاعه» یاد شده، یعنی کسی که اطاعت از او واجب است، مانند:

1. امام صادق (ع) فرمودند: «أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً إِمَامٌ فَرَضَ‏ اللَّهُ‏ طَاعَتَه وَ أَنَّ الْحَسَنَ إِمَامٌ فَرَضَ‏ اللَّهُ‏ طَاعَتَه‏...»؛
2. امام رضا (ع) واجب الاطاعه بودن را یکی از ویژگی‌های امام می‌داند؛
3. طبق روایتی که حضرت از پدرانشان از رسول خدا (ص) نقل کرده‌اند، اطاعت از ائمه (ع)، اطاعت از خداوند بوده و نافرمانی از آنان، نافرمانی از خداوند است؛
4. از امام باقر (ع) پرسیده شد، حقّ امام بر مردم چیست؟ فرمودند: «حقّ امام بر مردم آن است که به سخنان او گوش فرا دهند و از او اطاعت کنند»؛
5. امیرمؤمنان (ع) نیز می‌فرمایند: «یکی از حقوق من بر گردن شما اطاعت از من است»؛
6. همچنین شخصی از امام صادق (ع) سؤال می‌کند: آیا اطاعت از شما واجب است؟ حضرت می‌فرماید: آری، راوی می‌پرسد: مثل اطاعت از علی بن ابی طالب (ع)؟ حضرت پاسخ می‌دهد: آری».

منابع

1. اراکی، محسن، امامت در قرآن
2. مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت
3. جعفرپیشه‌ فرد، مصطفی، اطاعت، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳
4. نجفی، حافظ، مقاله «وجوب اطاعت از ائمه از دیدگاه قرآن و سنت»، موسوعه رد شبهات ج۲۱
5. کاظمی بنچناری، محمد، مقاله «اطاعت»، دانشنامه امام رضا ج۲
6. حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه
7. محمدی، رضا، امام‌شناسی