اتباع

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت و وظایف رفتاری و عملی امت نسبت به اهل بیت است. "اتباع" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اتباع در قرآن | اتباع در حدیث | اتباع در کلام اسلامی | اتباع در گفتگوهای بین‌المذاهب| اتباع در فقه سیاسی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اتباع (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• تبعیت به معنای پیروی، دنباله‌روی، پذیرفتن، تعقیب کردن، موافقت کردن، فرمانبرداری، امتثال امر، و ملحق شدن است.
• اِتباع از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در اصطلاح به معنای عمل نمودن به دستورات اهل بیت(ع) است، که در بسیاری از آیات قرآن و روایات بر آن تأکید شده است: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾.
• بر پایه آیه ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾ اگر کسی بخواهد محبوب خدا شود، باید پیرو حبیب او باشد و اطاعت حبیب‌الله، انسان را محبوب خدا می‌سازد.
• راه تأسی به پیامبر(ص) و شبیه آن حضرت شدن، "محبّت" است. قرآن نیز دستور می‌دهد که اگر محبّ خدایید، در پی حبیب خدا حرکت کنید، تا از محب بودن به محبوب شدن برسید: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾. اگر خدا محبّ انسان شود، آثار خدایی در بنده‌ای که محبوب اوست ظهور می‌کند.
• انسان برای پیمودن راه محبت، به راهنما نیازمند است، تا هر برنامه‌ای را به دستور او انجام دهد؛ ازاین‌رو، خداوند به حبیب خود فرمان می‌دهد که به مردم بگوید اگر دوستدار خدایید، از من پیروی کنید، تا محبوب او شوید: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾.

واژه‌شناسی لغوی

• با آنکه معنای این واژه روشن است، لکن برای تبیین هر چه بیشتر معنای آن به برخی از کلمات لغویین درباره معنای آن اشاره می کنیم.
• ابن منظور در لسان العرب می گوید: "اتَّبَعَه... یعنی پی او را گرفت و آن را و اثر او را دنبال کرد".
• فیومی در المصباح المنیر می گوید: "تبع... به معنای پشت سر کسی راه رفتن یا او را همراهی کردن است، می‌گویند نمازگزار تابع امام خویش است - تا آنجا که می‌گوید: - و می‌گویند: تَبِـع الإمَامَ آنجا که در پی او رود، و می‌گویند تَبِعَه آنجا که به او بپیوندد".
• فیروزآبادی در قاموس می گوید: "تبعه... یعنی پشت سر او راه رفت، یا او را همراهی کرد - تا آنجا که می گوید: - و اتّباع... به معنای ولاء و پیوستن است.
• از مجموع کلمات لغویین و نیز از تتبع موارد استعمال واژه "اتّباع" نکات ذیل استفاده می شود:

1. اتّباع و تبعیت بهطور مطلق پیروی در رفتار و گفتار است، نهتنها موافقت گفتاری با شخصی یا گروهی؛ زیرا اتّباع و تبعیت به معنای پا جای پای متبوعگذاشتن و از او جدا نشدن است.
2. اتّباع و تبعیت، پیوستگی پیرو با متبوع خویش را می‌رساند. بنابراین، تبعیت یا اتّباع به معنای پیروی پیوسته و مداوم است؛ زیرا لازم مفهوم اتّباع بهطور مطلق، اتصال و دوام پیوستگی پیروی است.
3. بنابراین اتّباع و تبعیت بهطور مطلق پیروی در همه افعال اختیاری را می‌رساند، مگر آنکه دلیل خاصی یا قید معینی پیروی را به جنبه خاص یا حالت و یا رفتار و یا مورد خاصی محدود کند.

• پیروی که معادل آن در زبان عربی "تبعیّت" است به معنای با کسی همراه شدن و امری را جست و جو کردن ، یا‌‌ پُشت سر کسی راه رفتن، و موافقت با فرمان است، بنابراین در تفاوت این واژه با اطاعت می‌‌توان گفت که پیروی اعم از اطاعت است، زیرا در تحقق اطاعت وجود امر و فرمان ضروری است؛ ولی در پیروی و تبعیّت لازم نیست که حتماً امر و فرمانی باشد.

تبعیت از نور

• پیروی کردن از نوری که همراه پیامبر(ص) نازل شده، از اسباب رستگاری است: ﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِندَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالإِنجِيلِ يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِيَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ این نور، قرآن کریم یا امیرمؤمنان، علی(ع) است که پیروی از آنها در حقیقت، اطاعت از خداست.

تبعیت از خدا

تبعیت از پیامبر

تبعیت از پیامبر خاتم

تبعیت از اهل بیت

تبعیت از اولی الامر

تبعیت از امام

تبعیت از اوصیای انبیا

تبعیت از ولی فقیه

تبعیت از حاکم

پیروی در قرآن

پیروی در جهت هدایت و کمال

پیروی از حق

پیروی از پیامبران

پیروی از قرآن

پیروی از رضوان الهی

پیروی در جهت گمراهی

پیروی از شیطان

پیروی از هواهای نفسانی

پیروی از جباران

پیروی از گمان و تخمین

پیروی از متشابهات

پیروی کورکورانه

تبعیت از هوای نفس مردم

• ﴿فَلِذَلِكَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ﴾. در این آیه بر این نکته تأکید شده است که پیروی از تمایلات مردم در امر دعوت مضر به تبلیغ پیامبر و مورد هشدار خداوند است.

منابع

1. اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام ج۱
2. پرونده:34532.jpg مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت
3. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

جستارهای وابسته

• آیه اتباع
• انقیاد
• تسلیم
• تمکین
• اطاعت
• تأسی

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: