آل یعقوب

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

آل یعقوب در قرآن | آل یعقوب در حدیث | آل یعقوب در کلام اسلامی | آل یعقوب در معارف و سیره رضوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آل یعقوب (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

کلمه یعقوب در زبان عربی و عبری مأخوذ از ماده "ع ق ب" است و آن پسر اسحاق بن ابراهیم خلیل می‌باشد که ملقب به اسرائیل است؛ و جمع آن یعاقیب می‌باشد؛ یعقوب، نام اسرائیل است. او را به این نام، نامیدند؛ زیرا که او با "عیصو" در یک شکم به دنیا آمده است.

آل یعقوب، عنوانی است که در قرآن درباره یعقوب پیامبر (بنی‌اسرائیل) به کار رفته است.مفسران قرآن در اینکه منظور از آل یعقوب چه کسانی هستند آراء گوناگونی دارند. برخی گفته‌اند مقصود، همه افراد منسوب به یعقوب‌اند که بنابر آیه ﴿وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾، خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده است. چه آنان که از نسل وی بوده‌اند و چه آنان که چنین نبوده‌اند. یعنی آل یعقوب به تمام خانواده یعقوب، شامل فرزندان و غیر فرزندانش گفته می‌شود.

برخی مقصود از آن را دوازده پسر یعقوب (یوسف و برادارنش) می‌دانند؛ و عده‌ای برآنند که آل یعقوب، تنها برادارن یوسف‌اند؛ پاره‌ای از مفسران گفته‌اند: آل یعقوب عبارت‌اند از: یعقوب، همسر و یازده پسرش که یوسف آنها را در خواب به هیأت ماه و ستارگان دیده بود. بر اساس این دیدگاه، آل یعقوب، شامل یوسف و مادرش نیز می‌شود.

نظر دیگر این است که مقصود از یعقوب در این عنوان یعقوب پیامبر (بنی‌اسرائیل) نیست، بلکه مقصود یعقوب بن ماتان برادر عمران بن ماتان پدر مریم است.

برخی هم مقصود از آل یعقوب را پیامبران بنی‌اسرائیل از یوسف تا عیسی می‌دانند ﴿إِذَا رَأَتْهُمْ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا﴾؛ ﴿يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا﴾؛ به هر حال، در صورتی که مقصود از آل یعقوب، همه افراد منسوب به یعقوب پیامبر (اسرائیل) باشند، در نتیجه معروف‌ترین افراد آل یعقوب (که همه آنها به مقام نبوت رسیده‌اند و برخی مقام فرمانروایی نیز داشته‌اند) عبارتند از: یعقوب، یوسف، موسی، هارون، شعیب، داود، سلیمان، اسباط، زکریا، یحیی، عیسی، مریم بنت عمران مادر عیسی.

عنوان "آل یعقوب" تنها دو بار در قرآن به کار رفته است: یک بار آنجا که زکریا بیم داشت که اموال رسیده به همسرش به دست افراد ناصالح و فرصت‌ طلب و زراندوز، یا فاسق و فاجر بیفتد و خود منشأ فسادی در جامعه گردد؛ زیرا همسرش از دودمان سلیمان بن داود بود و با توجه به وضع مالی فوق‌العاده سلیمان و داود، اموالی را به ارث برده بود. لذا از پروردگار خویش تقاضای فرزندی صالح کرد تا بر این اموال نظارت کند و آنها را در بهترین راه مصرف نماید ﴿يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا﴾؛ و بار دیگر آنجا که از برگزیده شدن یوسف از میان فرزندان یعقوب سخن به میان آمده است و یعقوب به فرزندش (یوسف) اعلام می‌دارد که خداوند به تو علم تعبیر خواب خواهد آموخت و این‌گونه نعمتش را بر آل یعقوب تمام می‌گرداند ﴿وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾.

در عهد عتیق آمده است: یوسف، هنگام مرگ به برادران خود گفت: من به زودی می‌میرم، ولی بدون شک خداوند شما را از مصر به کنعان سرزمینی که وعده آن را به نسل ابراهیم و اسحاق و یعقوب داده است، خواهد برد. آل یعقوب، ویژه قرآن است و در کتاب‌های عهدین چنین تعبیری نیست.

ابوبکر عتیق نیشابوری ذیل آیه ﴿يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا﴾ این سؤال را مطرح می‌کند که چرا با وجود این سخن پیغمبر: « نَحْنُ مَعَاشِرَ الْأَنْبِيَاءِ لَا نُورَثُ مَا تَرَكْنَاهُ صَدَقَةٌ» زکریا گفت: ﴿يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ﴾ جواب گوییم: مراد زکریا از این میراث، علم و حبورت است و ﴿وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ﴾ مراد از آن میراث ملکت است که حبورت در خاندان زکریا بود و ملکت در خاندان یعقوب.

علامه طباطبایی دلیل اینکه در این خطاب، یوسف را اصل و آل یعقوب را معطوف بر او گرفته و فرموده: ﴿عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ﴾ این‌گونه بیان کرده است: به این منظور که با خواب او مطابق باشد، او در خواب، خود را مسجود یعقوب و آل یعقوب دید و ایشان را دید که در هیأت آفتاب و ماه و ستارگان بر او سجده می‌کنند. تمام شدن نعمت بر خود یوسف به همین بود که او را حکمت و نبوت و ملک و عزت بداد و او را از مخلصین قرار داد و بدو تأویل احادیث بیاموخت و تمام شدن آن بر آل یعقوب به این بود که چشم یعقوب را با داشتن چنین فرزندی روشن گردانیده، او و اهل‌بیتش را از بیابان و زندگی صحرانشینی به شهر بیاورد و در کاخ‌های سلطنتی، زندگی مرفهی روزی‌شان گرداند.

آل یعقوب شامل هر گروهی از افراد باشد خداوند آنان را از میان مردم برگزید و نعمت خود را بر آنان تمام گرداند. معنای اتمام نعمت بر یوسف این است که به او حکمت، نبوت و پادشاهی عطا نمود و اتمام نعمت بر آل یعقوب به این معنا است که چشم یعقوب با داشتن چنین فرزندی روشن گشت و اهل‌بیتش از بیابان و صحرانشینی نجات یافتند.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل یعقوب»، دانشنامه معاصر قرآن کریم

پانویس