ابن عبدیالیل در قرآن

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ابن عبدیالیل است. "ابن عبدیالیل" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابن عبدیالیل در قرآن - ابن عبدیالیل در تاریخ اسلامی

مقدمه

مفسّران در ذیل آیه ﴿وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ﴾ در تعیین مصداقِ ﴿رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ﴾ در طائف، از مردی با نام‌های ابن عبدیالیل، کنانة بن عبد بن عمرو بن ‌عمیر، کنانة بن‌ عبدیالیل و عمیر بن‌ عبدیالیل یاد کرده‌اند که هر چهار نام، به دو روایتِ مجاهد و سدّی باز می‌گردد. از مقایسه و بررسی روایات برمی‌آید که این فرد، کنانه ‌بن عبدیالیل است و به احتمال قوی، "یالیل" در روایت سدّی، از کنانة بن‌ عبد بن ‌عمرو افتاده، و قرطبی به اجتهاد خود "عمیر" را به اوّل اسم افزوده است. در تفسیر طبری، ذیل آیه ﴿وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ﴾ از او به ابن‌بالین یاد شده؛ هر چند در تاریخ طبری، کنانة بن ‌عبدیالیل آمده است که شاید آن چه در تفسیر آمده، از خطای مصحّحان بعدی باشد.

کنانه از بزرگان، شجاعان، شاعران، و دانایان طائف و ثقیف بود. این قبیله به دو گروه بزرگ احلاف و بنی‌مالک تقسیم می‌شد و کنانه از احلاف بود. وی در میان آنان، نفوذ و احترام بسیاری داشت؛ چنان‌که مردم در حل مشکلات گوناگون خود به او مراجعه می‌کردند. هنگام حرکت قبیله ثقیف برای شرکت در پیکار حنین بر ضدّ پیامبر(ص)، به پیشنهاد کنانه، برج و باروی طائف را تعمیر و استوار کردند. وی در بخشش هنگام قحطی و کمبود، نام‌دار بود

منابع درباره مسلمانی‌اش، گوناگون سخن گفته‌اند: به روایتی، وی یکی از اعضای بلندپایه هیأت‌ ثقیف بود که در رمضان سال ۹هجری برای گفت‌وگو و مصالحه با پیامبر(ص) به مدینه آمدند و همگی مسلمان شدند؛ ولی ابن‌هشام و واقدی که نام تمام افراد هیأت ثقیف را بر شمرده‌اند، از او یاد نکرده‌اند. مدائنی، او را یکی از افراد هیأت دانسته؛ امّا مسلمانی‌اش را نپذیرفته است؛ زیرا اعتقاد دارد: سروری مردی قریشی را برنتابید و مشرک بازگشت. برابر این خبر، او از طائف به نجران و پس از مدّتی به روم نزد "هرقل" رفت و به ابوعامر راهب، پدر حنظله غسیل الملائکه و علقمة بن علاثه قیسی پیوست . پس از مرگ ابوعامر در روم، کنانه بر سر میراث او با علقمه به‌ نزاع برخاست و هِرْقِلْ در دعوای آن دو به این دلیل که ابوعامر و کنانه هر دو شهرنشین، و علقمه بدوی است، به سود کنانه داوری کرد. بر پایه این روایت، سرانجام کنانه در سرزمین روم، مشرک از دنیا رفت . به نقل طبری،کنانه و علقمه پس از مدّتی به مدینه بازگشته، مسلمان شدند و با پیامبر(ص) بیعت کردند؛ به هر حال از فرجام او اطلاعی در دست نیست؛ هر چند زرکلی مرگ او را حدود سال ۱۵ هجری دانسته است .

ابن عبدیالیل در شأن نزول

به گفته طبری، هنگامی که آیات قرآن به گوش مشرکان رسید، آن را سحر و باطل دانسته، گفتند: اگر حقّ و درست است، چرا بر مردی بزرگ از شهر طائف یا مکّه نازل نشد؟ خداوند با نزول آیه ﴿وَقَالُوا لَوْلَا نُزِّلَ هَذَا الْقُرْآنُ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْقَرْيَتَيْنِ عَظِيمٍ﴾ سخنان آنان را پاسخ گفت. مفسّران درباره مرد بزرگ مکّه و طائف به اختلاف سخن گفته‌اند. به اعتقاد مجاهد، مقصود از مرد بزرگ مکّه، عتبة بن‌ ربیعه، و در طائف، ابن‌ عبدیالیل ثقفی است.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• الله‌اکبری، محمد، مقاله «ابن عبدیالیل»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱

پانویس