|
|
| خط ۴: |
خط ۴: |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| آدم بن اسحاق<ref>ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲؛ الفهرست (طوسی)، ص۴۲، ش۵۸؛ معالم العلماء، ص۶۱، ش۱۲۶؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۳، ش۲؛ الرجال (ابن داود)، ص۹، ش۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۷، ش۱؛ جامع الرواة، ج۱، ص۸؛ إکلیل المنهج، ص۴۷، ش۲؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۲۷، ش۲؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۷۲، ش۱۸۰۴؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۸۵؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۷۸، ش۲؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۰۸، ش۳، تهذیب المقال، ج۴، ص۶۹. | | [[آدم بن اسحاق بن آدم قمی اشعری]]. منسوب به [[قبیله]] اشعری است که ابتدا در [[یمن]] بودند و پس از [[فتوحات اسلامی]] و در [[زمان]] [[حجاج بن یوسف]]، عده‌ای از آنها به [[قم]] [[مهاجرت]] کرده و مقیم شدند. |
| ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۱، ص۳۳۵، ش۱۰۳۳.</ref> در اَسناد ۲۸ روایتِ [[تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب (کتاب)|تفسیر کنز الدقائق]]<ref>ر.ک: تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۳۵، ج۳، ص۱۳۴، ۱۳۷، ۳۳۹، ۳۴۳ و۵۰۶؛ و....</ref> به نقل از کتب [[ الکافی (کتاب)|کافی]]، [[علل الشرائع (کتاب)|علل الشرائع]] و... آمده است؛ مانند {{متن حدیث|وَ بِاسْناده إلی آدَمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: عَلَيْكُمْ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ فَإِنَّهَا سُنَّةُ نَبِيِّكُمْ وَ دَأْبُ الصَّالِحِينَ قَبْلَكُمْ وَ مَطْرَدَةُ الدَّاءِ عَنْ أَجْسَادِكُمْ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۷، ص۴۷۹ به گزارش از علل الشرائع، ج۲، ص۳۶۲، باب ۸۴، ح۱:{{متن حدیث|أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي زُهَيْرٍ النَّهْدِيِّ عَنْ آدَمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ...}}. </ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ==شرح حال [[راوی]]==
| | جد او آدم از [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} بود. وی از [[راویان حدیث]] در اواخر [[قرن سوم]]<ref>اعیان الشیعه ۲/۸۵.</ref> و مردی [[زاهد]] و [[خاشع]] بود و از راویانی چون [[یونس بن یعقوب]] و [[عبیدالله بن محمد جعفی]] [[روایت]] دارد. [[ابراهیم بن هاشم قمی]]، [[احمد برقی]]<ref>لسان المیزان ۱/۳۳۵.</ref> و [[محمد بن عبدالجبار]] از آدم روایت نقل کرده‌اند. |
| «[[نجاشی]]»: {{عربی|آدم بن إسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد الأشعري قمي، ثقة، له كتاب، يرويه عنه محمد بن عبدالجبار و أحمد بن محمد بن خالد. أخبرنا محمد بن علي قال: حدثنا أحمد بن محمد بن يحيي قال: حدثنا أحمد بن إدريس عن محمد بن عبدالجبار قال: حدثنا آدم بن إسحاق}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲.</ref>.
| |
|
| |
|
| «[[شیخ طوسی]]»: {{عربی|آدم بن إسحاق بن آدم. له كتاب، أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن أبي المفضل الشيباني، عن أبي‌جعفر محمد بن جعفر بن بطة القمي، عن أحمد بن أبي عبدالله البرقي، عن آدم بن إسحاق بن آدم}}<ref>الفهرست (طوسی)، ص۴۲، ش۵۸.</ref>.
| | [[نجاشی]] وی را توثیق کرده است.<ref>رجال النجاشی ۱/۲۶۲.</ref> اثر وی کتاب الحدیث می‌‌باشد.<ref>الذریعه ۶/۳۰۳.</ref> [[تاریخ]] وفاتش به دست نیامد، ولی پیش از سال ۲۰۳ هـ<ref>معجم المؤلفین ۲/۲۱۹.</ref> و اواخر قرن سوم[[حیات]] داشت.<ref>اعیان الشیعه ۲/۸۵.</ref> [[مقبره]] وی در [[قبرستان]] شیخان قم است. |
| | | <ref>[[جمعی از پژوهشگران]]، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۱، ص 60.</ref> |
| «[[ابن حجر عسقلانی]]»: {{عربی|آدم بن إسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد الأشعري القمي، ذكره أبوجعفر الطوسي في مصنفي الإمامية، روي عن يونس بن يعقوب و عبيدالله ابن محمد الجعفي و غيرهما، روي عنه محمد بن عبدالجبار و إبراهيم بن هاشم القمي و أبوعبدالله البرقي، قال: و كان زاهداً خاشعاً}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۳۳۵، ش۱۰۳۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۱-۸۲.</ref>
| |
| | |
| ==طبقه راوی==
| |
| از [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] «آدم بن اسحاق» و اینکه از [[اصحاب]] کدام [[معصوم]]{{عم}} بوده، یا از کدام معصوم{{عم}} [[روایت]] کرده، گزارشی در کتب رجالی نرسیده؛ ولی با بهره‌گیری از [[اسناد روایات]] و ملاحظه [[مشایخ]] و [[شاگردان]] وی، می‌‌توان استظهار کرد که دوران [[امامان]] [[امام کاظم]]، [[امام رضا]]، [[امام جواد]] و [[امام هادی]]{{عم}} را [[درک]] کرده، چون از یک سو با یک واسطه از [[امام باقر]]{{ع}} که در سال ۱۱۴ (ق) به [[شهادت]] رسیده، [[حدیث]] نقل کرده<ref>{{عربی|علی بن إبراهیم عن أبیه عن آدم بن إسحاق عن عبدالله بن محمد الجعفی قال: کنت عند أبی‌جعفر{{ع}} و جاءه کتاب هشام بن عبدالملک فی رجل نبش إمرأة،...}}. (الکافی، ج۷، ص۲۲۸، ح۲) یادآوری می‌شود «عبدالله بن محمد الجعفی» که آدم بن اسحاق از وی و او از امام باقر{{ع}} روایت کرده، از اصحاب امامان سجاد، باقر و صادق{{عم}} شمرده شده است. (ر.ک: رجال الطوسی، ص۱۱۸ (ش۱۱۹۸)، ۱۳۹ (ش۱۴۷۳) و ۲۳۱ (ش ۳۱۳۳)).</ref> و از سوی دیگر، کسانی مانند [[احمد بن محمد بن خالد البرقی]] متوفای سال ۲۸۰ (ق)<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۷۷، ش۱۸۲.</ref> و [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی]] که پس از سال ۲۸۰ (ق)<ref>زیرا وی در تشییع جنازه احمد بن محمد بن خالد البرقی (م ۲۸۰ق) حضور داشته است: {{عربی|و أحمد بن محمد بن خالد لما توفی مشی أحمد بن محمد بن عیسی فی جنازته حافیا حاسراً، لیبرئ نفسه مما قذفه به}}. (خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۴ - ۱۵، ش۷) البته «ابن حجر» می‌نویسد که وی تا نزدیک سال ۳۰۰ (ق) زنده بوده است: {{عربی|...له تصانیف و شهرة، کان فی حدود الثلاث مائة}}. (لسان المیزان، ج۱، ص۲۶۰، ش۸۰۷).</ref> [[وفات]] یافته، از وی [[روایت]] کرده‌اند<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲؛ بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۳۶، ح۵.</ref>.
| |
| | |
| بر این اساس، نوشته روی [[قبر]]<ref>آدم بن اسحاق قمی در قبرستان شیخان قم (جنب حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه{{س}}) دفن، و به امر حضرت [[آیت الله]] [[سید محمد رضا گلپایگانی]] قبر ایشان تعمیر شده است.</ref> [[مبارک]] ایشان که می‌رساند تنها از [[اصحاب امام هادی]]{{ع}} بوده و [[ائمه]] دیگر را درک نکرده، مطلب [[درستی]] نیست.
| |
| | |
| [[آیت الله بروجردی]] ایشان را در [[طبقات رجال]] کافی و [[التهذیب (کتاب)|التهذیب]]، از طبقه ششم به شمار آورده است<ref>ر.ک: الموسوعة الرجالیه. (طبقات رجال التهذیب، ص۱؛ طبقات رجال الکافی، ص۲۰).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۲-۸۳.</ref>
| |
| | |
| ==استادان و [[شاگردان]] [[راوی]]==
| |
| از اساتید آدم بن اسحاق می‌‌توان [[عبدالرزاق بن مهران]]<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۲، ص۳۵.</ref>، [[ابوزهیر نهدی]]<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۳۶۲، باب ۸۴، ح۱.</ref>، [[معاویة بن عمار]]<ref>ثواب الأعمال، ص۴۱.</ref> و [[عبدالله بن محمد جعفی]]<ref>الکافی، ج۷، ص۲۲۸، ح۲.</ref>، و از شاگردان وی نیز [[ابراهیم بن هاشم قمی]]<ref>تهذیب الأحکام، ج۴، ص۳۲۲.</ref>، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی]]<ref>بصائر الدرجات، ج۱، ص۵۳۶، ح۵.</ref>، [[احمد بن محمد بن خالد برقی]]<ref>رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲؛ الفهرست (طوسی)، ص۴۲، ش۵۸.</ref> و [[محمد بن عبدالجبار]]<ref>رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲.</ref> را می‌شود نام برد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۳-۸۴.</ref>
| |
| | |
| ==یادآوری==
| |
| #شاید شخصی از [[اصحاب]] یک یا چند [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} شمرده گردد؛ ولی [[روایت]] مستقیم از آن [[حضرت]] نداشته باشد؛ مانند [[اسحاق بن آدم]] که از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} شمرده شده<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۷۳، ش۱۷۶.</ref>؛ لیکن روایت مستقیم از آن حضرت ندارد.
| |
| #می‌شود یک راوی، از یک معصوم{{ع}} هم با واسطه [[حدیث]] نقل کند؛ هم بی‌واسطه؛ نظیر [[محمد بن اسماعیل بن بزیع]] که هم بی‌واسطه از [[امام رضا]]{{ع}} روایت نقل کرده؛ هم با واسطه<ref>ر.ک: الکافی، ج۱، ص۱۰۵ (ح۳) و ۲۷۱ (ح۳).</ref>.
| |
| #ممکن است کسی از معصوم{{ع}} نقل مستقیم داشته باشد؛ اما از اصحاب آن حضرت به شمار نیامده باشد؛ همچون [[ابن ابی‌عمیر]] که از [[امام جواد]]{{ع}} روایت نقل کرده<ref>{{متن حدیث|... عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي{{ع}} فِي قَوْلِهِ: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ}} قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} عَقَدَ عَلَيْهِمْ لِعَلِيٍّ بِالْخِلَافَةِ- فِي عَشَرَةِ مَوَاطِنَ...}}؛ (تفسیر القمی، ج۱، ص۱۶۰).</ref>؛ ولی از اصحاب آن حضرت شمرده نشده است.
| |
| #می‌شود شخصی همدوران با چند امام معصوم{{ع}} باشد؛ لیکن بی‌واسطه [[حدیثی]] از آنها نقل نکرده باشد؛ مانند آدم بن اسحاق.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص ۸۴-۸۵.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه حدیثی راوی==
| |
| آدم بن اسحاق از اجلای [[اصحاب ائمه]]{{عم}} به شمار آمده و [[رجالیان]] به [[وثاقت]] وی تصریح دارند. [[نجاشی]] راوی‌شناس بزرگ می‌نویسد {{عربی|آدم بن إسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد الأشعري، قمي ثقة}}<ref>رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۲.</ref>.
| |
| | |
| [[شیخ طوسی]] نیز در کتاب [[الفهرست (کتاب)|الفهرست]] به نقل [[عنايت‌الله قهپايى]] در [[مجمع الرجال (کتاب)|مجمع الرجال]] و [[علامه مامقانی]] در [[تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب)|تنقیح المقال فی علم الرجال]] می‌نویسد: {{عربی|قمي ثقة}}<ref>ر.ک: مجمع الرجال، ج۱، ص۱۳؛ تنقیح الحتمال، ج۳، ص۲۵ - ۲۶، ش۱. یادآوری می‌شود که در بعضی از نسخه‌های فهرست شیخ طوسی، از جمله در فهرست مطبوع، اشاره‌ای به توثیق آدم بن اسحاق نشده است.</ref>.
| |
| | |
| در کتب رجالی دیگر، مانند [[الرجال (کتاب)|الرجال]] اثر [[ابن داود]]، [[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (کتاب)|خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال]] اثر [[علامه حلی]]، [[نقد الرجال (کتاب)|نقد الرجال]]، اثر [[مصطفی تفرشی]]؛ [[تعلیقه علی منهج المقال (کتاب)|تعلیقه علی منهج المقال]] اثر [[وحید بهبهانی]] و [[منتهی المقال فی احوال الرجال (کتاب)|منتهی المقال فی احوال الرجال]] اثر [[ابوعلی حائری]] نیز به وثاقت ایشان تصریح شده است<ref>ر.ک: الرجال (ابن داود)، ص۹، ش۱؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، ص۱۳، ش۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۷، ش۱؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۲۷، ش۲؛ تعلیقة علی منهج المقال، ص۷۷.</ref>.
| |
| | |
| برخی از [[رجالیان عامه]] نیز از ایشان به بزرگی یاد کرده‌اند، چنان که [[ابن حجر عسقلانی]] می‌نویسد: {{عربی|وكان زاهدا خاشعا}}<ref>لسان المیزان، ج۱، ص۳۳۵، ش۱۰۳۳.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۱ ص۸۵-۸۶.</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده: IM009725.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۱ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۱''']] | | # [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] [[جمعی از پژوهشگران]]، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
