سوره قیامت در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره قیامت است. سوره قیامت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره قیامت در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

هفتاد و پنجمین سوره قرآن و سی و یکمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوع محوری رستاخیز و برخی از شرایط و ویژگی‌های آن.

این سوره را به این مناسبت «قیامت» می‌نامند که با سوگند خداوند به روز قیامت آغاز می‌گردد: ﴿لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ﴾. همچنین یازدهمین سوره از سوره‌های دارای قسم است که با دو قسم آغاز می‌گردد: قسم به روز قیامت در آیه ﴿لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ﴾، قسم به نفس ملامت‌گر در آیه ﴿وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ﴾. دارای ۴۰ آیه، ۱۶۴ کلمه و ۶۷۶ حرف است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصلات» است که در آغاز حزب چهارم جزء ۲۹ قرار دارد.

سوره قیامت، اوضاع و احوال روز قیامت را بیان می‌کند و انسان‌ها را در جهان آخرت به دو گروه توصیف می‌نماید: گروهی تازه رو و نورانی و گروهی با قیافه‌های غمگین و ترش‌رو و یادآور می‌شود که آدمی، دنیای نقد را می‌گیرد و آخرت را فراموش می‌کند و آن روز حسرت می‌خورد؛ و به این نکته اشاره می‌کند که انسان بر نفس خود بصیر و برکردارش دانا است اگرچه عذر بتراشد و انکار پیشه کند.

بیان این سوره پیرامون مسئله قیامت کبری است؛ به گونه‌ای که نخست از وقوع روز قیامت خبر می‌دهد و در مرحله دوم، آن روز را یک بار با ذکر چند نشانه و بار دیگر با اجمالی از سرگذشت انسان در آن روز توصیف می‌کند و خبر می‌دهد که اولین قدم در سیر به سوی قیامت مرگ است و در مرحله سوم، سوره را با استدلال بر قدرت خدای تعالی بر بازگشت دادن جهان و موجودات آن به پایان می‌برد و استدلال می‌کند همان طور که خدای تعالی بر خلقت نخستین عالم قادر بود همچنین بر خلقت بار دوم آنکه همان قیامت است قادر است و نیز این سوره ارتباط هدف از خلقت انسان را با معاد بیان می‌کند.

«نفس» دارای انواع و اصناف بسیار است و هر فردی دارای مراتب و درجه‌های متعددی از نفس است و در مرحله‌ای از آن قرار دارد. مرتبه نازل و پایین این مراتب، نفس اماره نامیده می‌شود که خادم خوی شیطنت انسان و غضب و شهوت او است و انسان را به سوی بدی می‌کشاند و به آن امر می‌کند. مرتبه دیگر را نفس لوامه می‌گویند که نفس سرزنش‌گر است. این نفس، انسان را در همه کارهای بدی که انجام می‌دهد به خاطر بدی و زشتی آنان سرزنش می‌کند، در کارهای خوب نیز به جهت قصور و تقصیر و نسبت به کار خودش [و این که می‌توانست بهتر از آن انجام دهد و نداده است باز هم انسان را] سرزنش می‌کند. نفس مطمئنه، مرتبه‌ای از نفس است که خوبی‌های وجودیش از قوه به فعل در آمده است.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره قیامت»، دانشنامه معاصر قرآن کریم