ام حکم بنت ابی سفیان در قرآن

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ام حکم بنت ابی سفیان است. "ام حکم بنت ابی سفیان" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ام حکم بنت ابی سفیان در قرآن - ام حکم بنت ابی سفیان در تاریخ اسلامی

مقدمه

وی و ۵ زن دیگر به نام‌های فاطمه دختر ابی‌امیه و ام‌کلثوم (همسران عمر)، بَرْوَع دختر عُقْبَه، عَبدَه دختر عبدالعزّی و هنده دختر ابوجهل هنگام مهاجرت شوهرانشان به مدینه از همراهی آنان سر باز زدند، ازاین‌رو همسر ام‌حکم (عِیاض بن غَنْم فِهری) وی را به سبب بقای بر کفر یا ارتداد طلاق داد. او سپس با عبدالله بن عثمان ثقفی ازدواج کرد و به طائف رفت و پس از اینکه شوهرش در حمله مسلمانان به طائف در سال نهم هجری کشته شد به اسلام گروید و با پیامبر اکرم(ص) بیعت کرد. برخی اسلام وی را هنگام فتح مکّه (سال هشتم هجری) دانسته‌اند که باتوجّه به مرگ همسر او در محاصره طائف، درست نمی‌نماید. امّ‌حکم در زمان حکومت برادرش معاویه به شام رفت. وی از همسر دومش فرزندی داشت که به عبدالرحمن ‌بن‌ ام‌حکم شهرت یافت و از طرف معاویه به امارت کوفه و سپس مصر گمارده شد. امّ‌حکم در ماجرای اعتراض مصریان به فرزندش، در حضور معاویه و سفیر مصر، به شدت از پسرش دفاع کرد. سفیر مصر به امّ حکم گفت: به خدا سوگند نه ازدواجت میمون بود و نه فرزندت نجیب. امّ حکم را از راویان طبقه دوم تابعان شام برشمرده‌اند .

ام حکم بنت ابی سفیان در شان نزول

خداوند در آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ ۖ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ ۖ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ ۖ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ ۖ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ ۚ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ۚ ذَٰلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ ۖ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ ۚ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾ که ناظر به بخشی از عهدنامه صلح حدیبیّه و درباره بازگرداندن زنان مسلمان و فراری از مکه است فرمان داد که اگر زنان مؤمن هجرت کردند و از کافران جدا شدند آنان را به مشرکان باز نگردانند و مهر آنان را به شوهران کافرشان بازپس دهند . در این آیه همچنین خداوند به مؤمنان دستور می‌دهد که همسران کافر خود را در عقد ازدواج خود نگه ندارند و مهری را که به آنان پرداخته‌اند از مشرکان مطالبه کنند. در پی نزول این آیه عده‌ای، از جمله عِیاض بن غَنْم شداد فِهری همسر ام‌حکم همسران خود را طلاق دادند. سپس آیه ﴿وَإِنْ فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُمْ مِثْلَ مَا أَنْفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ﴾ نازل شد و فرمان داد: اگر زنی از مسلمانان جدا شد و به سوی کافران رفت، اگر آنان مهر مورد مطالبه مسلمانان را ندادند از غنیمت جنگ داده شود. امّا در اینکه سبب جدایی امّ حکم از همسرش هجرت نکردن وی همراه همسر خود به خاطر بقای بر کفر و یا ارتداد بود آرای مفسران و تاریخ‌نگاران یکسان نیست.

هرچند واقدی و سُهیلی برآن‌اند که هیچ زنی از مسلمانان مرتدّ نشد و شوهر خود را ترک نکرد و این آیه فقط حکم خدا را بیان می‌کند؛ اما برخی برآن‌اند که ام حکم بی‌تردید از زنانی بوده که مرتد شده و به مشرکان پیوستند.

جستارهای وابسته

• معاویه (برادر)
• ابوسفیان (پدر)

منابع

1. اورعی، مرتضی، مقاله «ام حکم بنت ابی سفیان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۴

پانویس