حجاج بن حارث بن قیس سهمی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۲ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۵۷

آشنایی اجمالی

حجاج بن حارث بن قیس بن عدی سهمی، از تیره بنوسهم از قبیله قریش است^[۱]. ابن منده وی را «حجاج بن قیس بن عدی» دانسته^[۲] که آشکار است نام پدرش «حارث»، از نسب او سقط شده است^[۳] چنان که ابونعیم^[۴] در دو عنوان «حجاج بن الحارث بن قیس القرشی» و «الحجاج بن الحارث بن قیس بن عدی» از او یاد کرده و حال آنکه هر دو عنوان مربوط به یک نفر هستند، همان گونه که خودش در مورد عنوان دوم با تعبیر «اراه المتقدم = همان پیشین است» بدان تصریح کرده است. پدر وی حارث بن قیس مشهور به «ابن الغیطله» از بت پرستان (صاحب الاوثان) دوره جاهلی^[۵] و استهزاکنندگان رسول خدا(ص) بود^[۶]. با این حال، برخی فرزندان حارث بن قیس، زود اسلام پذیرفته و از مسلمانان قدیمی‌اند. موسی بن عقبه، ابن اسحاق، واقدی^[۷] و دیگران حجاج بن حارث را از مهاجران به حبشه دانسته‌اند (در سیره موجود ابن هشام^[۸]، با اینکه از برادران حجاج در شمار مهاجران حبشه یاد شده، اما نامی از حجاج به میان نیامده است). چنان که ابن سعد^[۹]، شرح حال او را در طبقه دوم مهاجران - کسانی که به حبشه هجرت کردند و در بدر حضور نداشتند، اما در نبرد أحد و غزوات پس از آن شرکت کردند. آورده است و گفته که وی از مهاجران به حبشه در هجرت دوم بود. بلاذری^[۱۰] نیز وی را از مهاجران به حبشه در هجرت دوم دانسته است. اینکه برادران وی ابو قیس، تمیم، سعید، عبدالله و حارث در شمار مهاجران به حبشه ثبت شده‌اند^[۱۱]، می‌تواند نشانی بر هجرت وی به همراه آنان بوده باشد. ابن کلبی، به رغم گزارش‌های یادشده، هجرت او به حبشه را نپذیرفته و گفته است وی در جنگ بدر اسیر شد و پس از آن اسلام پذیرفت^[۱۲]. به همین منوال، زبیر بن بکار، وی را اسیر جنگ بدر و از مسلمانان پس از این غزوه می‌داند^[۱۳]. ابن اسحاق^[۱۴] نیز «حجاج بن حارث بن قیس بن علی بن سعد بن سهم» را از اسیران مشرکان در جنگ بدر می‌داند. چنان که واقدی^[۱۵] در میان اسیران بنوسهم در بدر، از «حجاج بن حارث بن سعد» نام می‌برد که هرچند در نام، نام پدر و قبیله همسان با مدخل مورد نظر ماست، اما در جد با آن اختلاف دارد و به احتمال بسیار، در نسب یادشده از سوی واقدی برخی نام‌ها حذف شده‌اند؛ زیرا «سعد» جد سوم حجاج است. بنابراین، اختلاف جزئی یادشده نمی‌تواند قرینه‌ای بر دو نفر بودن آنها باشد.

حجاج بن حارث پس از هجرت رسول خدا(ص) به مدینه، از حبشه به آن شهر آمد^[۱۶]. ابن عبدالبر^[۱۷] زمان بازگشت وی به مدینه را بعد از احد نوشته است، هرچند گزارشی از حضور او در غزوات عصر رسول خدا(ص) در دست نیست. با توجه به دوگانگی و اختلاف در گزارش‌های موجود درباره اسلام آوردن وی، به گونه‌ای که برخی وی را از مسلمانان قدیمی و برخی او را مسلمان پس از جنگ بدر می‌دانند، می‌توان این اختلاف را ناشی از آمیخته شدن اطلاعات مربوط به او و برادرانش دانست؛ چراکه بیشتر سیره نویسان برادران او را از سابقین و از مهاجران به حبشه دانسته‌اند^[۱۸]. زمان درگذشت حجاج به اختلاف گزارش شده است. بیشتر نویسندگان چون عروة بن زبیر، زهری و ابن اسحاق مرگ وی را در جنگ اجنادین (سال ۱۳) در شام دانسته‌اند^[۱۹]، چنان که بلاذری^[۲۰]، وی را از کشته شدگان همین نبرد می‌داند، اما ابن سعد^[۲۱] و سیف بن عمر^[۲۲] نوشته‌اند که در نبرد یرموک، در رجب سال پانزدهم کشته شد. در این مورد نیز احتمال آمیخته شدن برخی گزارش‌های مربوط به برادرانش با وی، احتمالی قابل توجه است؛ زیرا چنان که بلاذری^[۲۳] نوشته برادران او تمیم، حارث و سائب در (اجنادین) شام کشته شده‌اند^[۲۴].

مادر حجاج بن حارث، «أم الحجاج» از قبیله شنوق بن مره بود^[۲۵]. سائب، عبدالله و ابو قیس را از برادران تنی او شمرده‌اند^[۲۶]. عبدالله بن حذافه سهمی نیز پسر عموی حجاج بود^[۲۷]. از او نسلی باقی نماند^[۲۸]^[۲۹].

جستارهای وابسته

منابع

داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن حارث بن قیس سهمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳

پانویس

↑ نسب وی را بنگرید: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۷۳.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۵.
↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۷۰.
↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۷۱.
↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.
↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۵۱.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.
↑ انساب، ج۱، ص۲۴۷.
↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷ و ج۱۰، ص۲۷۳.
↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.
↑ زبیر بن بکار، ج۲، ص۹۰۶؛ ر.ک: صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.
↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۶.
↑ واقدی، المغازی، ج۱، ص۱۴۲.
↑ بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۵.
↑ بنگرید: مدخل‌های مربوط.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ فتوح، ص۱۱۷.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۷.
↑ انساب، ج۱۰، ص۲۳.
↑ ر.ک: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۶؛ صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.
↑ ابن عبد البر، ج۱، ص۳۸۵.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.
↑ داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن حارث بن قیس سهمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۱-۲.

[1] نسب وی را بنگرید: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[2] ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[3] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۱۷۳.

[4] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۵.

[5] بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱۰، ص۲۷۰.

[6] ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۷۱.

[7] بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.

[8] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۳۵۱.

[9] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.

[10] انساب، ج۱، ص۲۴۷.

[11] بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷ و ج۱۰، ص۲۷۳.

[12] بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.

[13] زبیر بن بکار، ج۲، ص۹۰۶؛ ر.ک: صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.

[14] ابن هشام، السیرة النبویه، ج۳، ص۶.

[15] واقدی، المغازی، ج۱، ص۱۴۲.

[16] بلاذری، أنساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۷.

[17] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۵.

[18] بنگرید: مدخل‌های مربوط.

[19] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[20] فتوح، ص۱۱۷.

[21] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.

[22] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۷.

[23] انساب، ج۱۰، ص۲۳.

[24] ر.ک: ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۱۶۶؛ صفدی، ج۱۰، ص۲۵۱.

[25] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.

[26] ابن عبد البر، ج۱، ص۳۸۵.

[27] ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[28] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۴۸.

[29] داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن حارث بن قیس سهمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۱-۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

@@ خط ۳۷: / خط ۳۷: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:حجاج بن حارث بن قیس سهمی]]
 [[رده:مدخل]]
 [[رده:اعلام]]
 [[رده:اصحاب پیامبر]]