ناشکیبایی در حدیث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ناشکیبایی است. ناشکیبایی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ناشکیبایی در قرآن - ناشکیبایی در حدیث - ناشکیبایی در نهج البلاغه - ناشکیبایی در معارف دعا و زیارات - ناشکیبایی در کلام اسلامی - ناشکیبایی در اخلاق اسلامی - پرسش‌های مرتبط

روایات مرتبط

1. حضرت صادق (ع) فرمودند: "صبر آنچه را که در باطن انسان از مراتب صفات نیکو و نورانیت و صفا است، آشکار می‌کند؛ و جزع ظاهر می‌کند آنچه را که در قلب آدمی است از ضعف و تیرگی و اضطراب و وحشت. و همه دعوی دارند که دارای صبر هستند، و در مقابلْ جزع و اضطراب را همه از خود نفی کرده و منکر می‌شوند؛ ولی فقط آنانکه در مقابل عظمت و فرمان خداوند متعال خاضع و به حکم او گردن نهاده‌اند، صابر هستند. و مفهوم جزع درباره منافقین و در وجود آنان بهتر روشن و معلوم می‌شود، و چون ابتلایی برای آنان پیش‌آمد کرد حقیقت اضطراب و تردید و وحشت و تیرگیِ باطن آنان ظاهر گشته و در قدم اوّل اطمینان و تظاهر به ایمان و ثبات قدم را از دست می‌دهند، و دروغ بودن دعوی آنان آشکار می‌شود. و حقیقت صبر آنکه ادامه بدهد و بطلبد چشیدن تلخی امری را، یعنی در موردی که ناگوار است برقرار و ثابت قدم باشد، پس قید ناگوار بودن موضوع و ادامه قبول کردن این موضوع در مفهوم صبر مأخوذ است؛ و در صورتی که ناگوار نباشد و یا روی اضطراب و تزلزل و نارحتی در آن قسمت ادامه و ایستادگی کند، از مفهوم صبر بیرون می‌شود. و جزع بر عکس صبر ادامه دادن امری یا حالتی است که توأم با اضطراب و اندوه و ناراحتی قلب و متغیّر شدن حالت و رنگ و سیمای انسان باشد. و معلوم شد که صبر ممدوح آغاز آن قرین خضوع و خشوع و تسلیم و توجّه به خداوند متعال و تضرّع بوده، و سپس ادامه دادن آن حالت است. و چون توأم با این حالات و قیود نگردد، جزع خواهد بود. و صبر آغاز آن تلخ است و پایانش شیرین می‌شود برای جمعی، و برای جمعی دیگر اوّل و آخر آن تلخ است؛ پس کسی که وارد در خطّ صبر می‌شود و پایان و نتیجه آن را در نظر گرفته است، به طور مسلّم از افراد صابرین به شمار رفته و توفیق به دست آوردن نتیجه مطلوب صبر را پیدا خواهد کرد. و کسی که توجّه و نظر او به تلخی آغاز و ابتدای آن است، هرگز مصداق صبر قرار نگرفته و از راه صبر خارج شده است. و چون کسی مقام و منزلت صبر را شناخت، هرگز راضی نخواهد بود که در مقدّمات و موجبات صبر توقّف و تسامح ورزیده و خود را آماده نسازد. خداوند متعال در قصّه حضرت موسی و حضرت خضر - علی نبیِّنا و (ع)! - می‌فرماید: ﴿وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا﴾. پس از آن کسی که روی کراهت و ناچاری صبر ورزیده و در عین حال مراقبت کامل دارد که شکایت و اظهار گله‌ای نکرده و با اضطراب و جزعْ باطن و اسرار خود را آشکار نسازد، او از صبرکنندگان عمومی به شمار رفته و از جهت نصیب و حظ، مشمول فرمایش خداوند متعال خواهد بود که می‌فرماید: ﴿وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾. و امّا اگر از جان و دل از ابتلا استقبال کرده و بدون کوچکترین اضطراب و زحمت و در مضیقه واقع شدن صبر نماید، و با کمال اطمینان خاطر و آرامش دل و سنگینی و وقار ثبات و استقامت داشته باشد، از خواصّ صابرین محسوب گشته و مشمول قول پروردگار متعال قرار خواهد گرفت: ﴿إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾.
2. "اگر صبر پیشه کنی تقدیر الهی به انجام می‌رسد و تو از اجر آن برخوردار می‌شوی، و اگر بی‌تابی کنی باز تقدیر الهی به انجام می‌رسد و تو بی‌اجر خواهی بود".
3. امیرمؤمنان (ع) فرمودند: "ناشکیبایی به هنگام بلاء کامل شدن سختی است".
4. امام صادق (ع) فرمودند: "هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه مبتلا به بلایی است، و بلایی سخت‌تر نیز در انتظار اوست. از این‌رو اگر نسبت به بلایی که در آن واقع شده صبر ورزد، خداوند از بلایی که در انتظار اوست معافش می‌دارد؛ و اگر صبر نورزد و ناشکیبایی کند، پیاپی بلاهایی که در انتظار اوست را بر او نازل می‌فرماید، تا صبر و عزاداریش به هنگام نزول بلا نیکو شود".
5. امام صادق (ع) به یکی از یارانشان فرمودند: "ای اسحاق! مصیبتی که بر آن هم به تو صبر بخشیده شود و هم در مقابل آن مستوجب ثوابی از خداوند شوی را مصیبت نشمار، مصیبت آن است که صاحبش وقتی که بر آن صبر نورزد از اجرو ثواب محروم شود".
6. امام صادق (ع) فرمودند: "صبر و بلاء به سوی مؤمن از یکدیگر سبقت می‌گیرند، و بلاء به او می‌رسد در حالی که او صبر پیشه می‌کند؛ ناشکیبایی و بلاء نیز به سوی کافر از یکدیگر سبقت می‌گیرند، و بلا به او می‌رسد در حالی که او بی‌تابی می‌کند".
7. امام صادق (ع) فرمودند: "از خداوند پروا کنید و صبر پیشه سازید، چرا که هر کس صبر نکند بی‌تابی هلاکش می‌سازد. هلاکت او به دست جزع هم آن است که وقتی ناشکیبایی کرد، اَجری از آن مصیبت نخواهد برد".
8. امام باقر (ع) فرمودند: "هر کس صبر پیشه کند و به هنگام بلاء و مصیبت ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ بگوید و خداوند را ستایش کند، نسبت به آنچه خداوند انجام داده راضی شده و اجر و ثواب او بر عهده خداوند قرار گرفته است؛ و هر کس چنین نکند قضاء الهی بر او جاری می‌شود و به هر حال مصیبت با او برخورد می‌کند، در حالی که او ناپسند است و خداوند اجر و ثواب او را نابود ساخته است"؛
9. امیرمؤمنان (ع) فرمودند: "انسان اگر مالی به دست آورد قلبش را بی‌نیازی به طغیان وامی‌دارد، و اگر مصیبتی به او نازل شود ناشکیبایی آن قلب را مفتضح خواهد ساخت".
10. بنابر آنچه در "غُررالحکم" آمده، امیرمؤمنان (ع) فرمودند: "ناشکیبایی مشکل را بزرگ می‌نماید؛ ناشکیبایی سخت‌تر از صبر است؛ اندوه و ناشکیبایی آنچه از دست رفته را باز نمی‌گرداند؛ به واسطه اندکی از آنچه شما آن را خوش نمی‌دارید، به جزع در نیایید، که خداوند شما را در بسیاری از آن خواهد انداخت؛ جزع با صبر جمع نخواهد شد".

منابع

• مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۴