اربد بن قیس در قرآن
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث اربد بن قیس است. "اربد بن قیس" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
او جنگ‌جویی شجاع، سخاوتمند [۱] و شاعر [۲] بود. وی را برادر مادری لبید، شاعر معروف دانسته‌اند.[۳] اربد پیامبر(ص) را دیدار کرد؛ ولی به بحث و جدل با ایشان پرداخت [۴] و برای مسلمان شدن خود شرایطی قرار داد که پیامبر آن را نپذیرفت؛ از این‌‌رو با هم‌دستی عامر بن طفیل درصدد سوء قصد به جان پیامبر(ص) بر‌آمد که ناکام ماند و با نفرین پیامبر بر اثر صاعقه مرد [۵].[۶].
اربد بن قیس در شأن نزول
- در سال نهم یا دهم [۷] هجری، اربد بن قیس همراه گروهی از سران بنی‌عامر از جمله عامر بن طفیل برای دیدار با رسول خدا(ص) به مدینه رفت و چون پیامبر خواسته‌های آنان را در مقابل اسلام آوردن نپذیرفت، به پیشنهاد عامر قصد کرد پیامبر(ص) را بکشد. عامر با مشغول کردن پیامبر(ص) به صحبت، این فرصت را به اربد داد تا از پشت سر، پیامبر(ص) را به قتل برساند؛ ولی هنگامی که دست به شمشیر برد، دستش از حرکت بازماند و قادر به انجام قصد سوء خود نشد. وی در پی نکوهش عامر [۸] بدو گفت: دو بار دست به قبضه شمشیر بردم؛ بار اوّل دیواری آهنین در برابرم قرار گرفت و بار دوم، تو را در مقابل خود مشاهده کردم و از پیامبر(ص) اثری ندیدم.[۹] به گفته برخی مفسران آیات ۱۰﴿سَوَاءٌ مِنْكُمْ مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَمَنْ جَهَرَ بِهِ وَمَنْ هُوَ مُسْتَخْفٍ بِاللَّيْلِ وَسَارِبٌ بِالنَّهَارِ﴾[۱۰]، ﴿لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ﴾[۱۱] در پی این ماجرا نازل شد و پیامبر(ص) را از توطئه آنها آگاه ساخت. آیه ﴿لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَجِيبُونَ لَهُمْ بِشَيْءٍ إِلَّا كَبَاسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْمَاءِ لِيَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ وَمَا دُعَاءُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ﴾[۱۲] نیز نازل شد. با این همه، علامه طباطبایی داستان پیش گفته را در ذیل آیات نمی‌پذیرد. به اعتقاد وی، اولاً سیاق آیات نشانگر مکّی بودن آنها است و ثانیاً این داستان با سیاق آیات هماهنگی ندارد.[۱۳]
- برخی از مفسران، نزول آیه ﴿وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللَّهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ﴾[۱۴] را پس از نابودی اربد و اشاره به آن دانسته‌اند[۱۵]. به گفته طبری، اربد به سوی عَذْبَه (منطقه‌ای نزدیک بصره)[۱۶] حرکت کرد تا برای نبرد با مسلمانان سپاهی فراهم آورد؛ ولی هنگامی که به منطقه رَقَمْ (محلی در مدینه)[۱۷] رسید، صاعقه‌ای بر سر او فرود آمد و او را کشت.[۱۸] ابن هشام کشته شدن او را پس از اهانت به ساحت مقدس پروردگار و در حالی که برای فروش شتر خود بیرون رفته بود،[۱۹] و ابوالفرج اصفهانی پس از شنیدن آیاتی از سوره الرحمن از زبان برادرش لبید و اهانت به پروردگار دانسته‌اند.[۲۰]
- در نقل دیگری آمده است: در پی پرسش اربد از پیامبر(ص) درباره حقیقت خداوند و اینکه آیا خدا از جنس طلا، نقره، آهن و یا چوب است، سوره اخلاص بر پیامبر(ص) فرو فرستاده شد[۲۱].[۲۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الاغانی، ج۱۷، ص۶۱ و ۶۳.
- ↑ الاکمال، ج۱، ص۵۳؛ المؤتلف والمختلف، ص۲۹.
- ↑ الاغانی، ج۱۷، ص۵۸.
- ↑ مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۵.
- ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۵۶۸ـ۵۶۹؛ جامع البیان، مج۸، ج۱۳، ص۱۵۷ـ۱۵۸؛ اسد الغابه، ج۳، ص۱۲۵.
- ↑ رضایی، علی اکبر، مقاله «اَربَد بن قیس»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ المنتظم، ج۲، ص۴۴۷؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۲۰۲.
- ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۵۶۸؛ جامع‌البیان، ج۸، ص۱۵۷ـ۱۵۸.
- ↑ مناقب، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ «آن کس از شما که سخن پوشیده دارد و آن کس که آن را فاش گوید و نیز آن کس که خود را در شب نهان سازد و آنکه در روز آشکارا روان باشد (برای وی) یکسان است» سوره رعد، آیه ۱۰.
- ↑ «او را از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند. بی‌گمان خداوند آنچه را که گروهی دارند دگرگون نمی‌کند (و از آنان نمی‌ستاند) مگر آنها آنچه را که در خویش دارند دگرگون سازند و چون خداوند برای گروهی بلایی بخواهد بازگشتی ندارد و آنان را در برابر وی سروری نیست» سوره رعد، آیه ۱۱.
- ↑ «دعوت راستین، او راست و کسانی که جز او را (به پرستش) می‌خوانند (آنها) به آنان هیچ پاسخی نمی‌دهند مگر چونان کسی که دو کف خود را به سوی آب می‌گشاید تا (آب) به دهانش برسد در حالی که نمی‌رسد؛ فراخوان کافران جز در گمراهی نیست» سوره رعد، آیه ۱۴.
- ↑ المیزان، ج۱۱، ص۳۳۰.
- ↑ «و تندر به سپاس او، او را پاک می‌خواند و فرشتگان نیز از بیم وی (او را پاک می‌خوانند) و آذرخش‌ها را می‌فرستد که آنها را به هر که می‌خواهد می‌رساند و آنان درباره خداوند چالش می‌ورزند و او سخت کیفر است» سوره رعد، آیه ۱۳.
- ↑ جامع البیان، مج۸، ج۱۳، ص۱۶۶؛ مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۵.
- ↑ معجم البلدان، ج۴، ص۹۱؛ جامع‌البیان، مج۸، ج۱۳، ص۱۵۸.
- ↑ معجم البلدان، ج ۳، ص۵۸.
- ↑ جامع البیان، مج۸، ج۱۳، ص۱۵۸.
- ↑ السیرة النبویه، ج۴، ص۵۶۹.
- ↑ الاغانی، ج۱۷، ص۵۸ـ۵۹.
- ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۹.
- ↑ رضایی، علی اکبر، مقاله «اَربَد بن قیس»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.