حکم در معارف دعا و زیارات
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حکم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
احکام از ماده حکم در لغت به معنای استحکام، اتقان و نفوذناپذیری است و در اصطلاح فقه و اصول، بر دستور شرعی (وجوب و حرمت)، فتوای فقهی، داوری و دستورهای ولایی و حکومتی اطلاق می‌شود. بنابر نظر مشهور حدود ۵۰۰ آیه قرآن مربوط به احکام (بایدها و نبایدها) است[۱]. اسلام مجموعه‌ای منسجم، هماهنگ و مرکب از احکام، عقاید و اخلاق است و هریک از عناوین مذکور در درون خود نیز از ساختاری متناسب برخوردارند.
امام سجاد(ع) در نیایش‌های خود، هر دو مفهوم لغوی و اصطلاحی حکم را به کار برده است. برخی از بیانات آن بزرگوار عبارت‌اند از:
- مفهوم‌شناسی حکم؛ در این جملات واژه حکم به مفهوم لغوی آن به کار رفته است: «بار خدایا، قصد مرا در اطاعت خویش پایداری بخش و بصیرتم را در پرستشت قوی گردان و مرا توفیق کارهایی ده که با آن از آلودگی گناه شست‌وشویم دهی و چون بمیرانی بر آیین خود و آیین پیامبرت محمد(ص) بمیران»[۲]. در این فراز از نیایش امام سجاد(ع)، جمله «وَ أَحْكِمْ فِي عِبَادَتِكَ بَصِيرَتِي» استحکام جایگاه عبادتِ مبتنی بر بصیرت از خداوند درخواست شده است. «خداوند شبی از شب‌های این ماه (رمضان) را برگزید و بر شب‌های هزار ماه برتری داد. و آن شب را لیله‌القدر نامید. در آن شب، فرشتگان و روح، به فرمان پروردگارشان، بر هر یک از بندگان او -که بخواهد- نازل می‌شوند، همراه با تقدیری تغییرناپذیر. آن شب، شب سلام و درود فرشتگان است و دامنه برکاتش تا سپیده‌دم کشیده شود»[۳]. در این فراز از نیایش، جمله «بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ» به معنای تقدیر تغییرناپذیر آمده است.
- توفیق انجام وظیفه شرعی؛ در این جملات، امام سجاد(ع)، بر معنای اصطلاحی حکم، یعنی انجام تکالیف دینی و رعایت مرز حلال و حرام تکیه می‌کند و می‌فرماید: «خداوند، به همه این امور تکالیف کارشان به صلاح می‌آورد و از کردارشان آگاه می‌شود و می‌نگرد که در اوقات فرمانبرداری‌اش چگونه‌اند و اعمال واجب و احکام او را چسان به جای می‌آورند، تا بدکاران را کیفر و نیکوکاران را پاداش نیک دهد»[۴]. «ای خداوند! قرآن فرقانی است که به وسیله آن، حلال و حرامت را از هم جدا کرده‌ای قرآنی است که بدو شرایع و احکام خویش آشکار ساخته‌ای. کتابی است که در او برای بندگان هر چیز را واضح و روشن بیان کرده‌ای»[۵]. «بار خدایا! مرا به سبب قصور در بندگی یا تجاوز از حد خویش و احکام خود، مؤاخذه مفرمای»[۶]. احکام الهی، خردمندانه و بر حکمت استوار است. رعایت حدود الهی و مرز حلال و حرام، انسان را به سعادت ابدی رهنمون می‌شود.
- نیایش مرتبط با احکام؛ برخی از فرازهای نیایش صحیفه، درخواست توفیق انجام وظایف شرعی و احکام الهی است؛ مانند: «ای خداوند! ماه رمضان را از زمزمه عبادت ما پرساز و شب و روزش را به طاعات ما آراسته گردان. ما را یاری ده که روزهایش را روزه بداریم و شب‌هایش را به نماز و تضرع و خشوع و مذلّت در پیشگاه تو به سحر رسانیم»[۷]. «ای خداوند، در این ماه ما را موفق دار که... اموالمان را از هر چه به ناحق بر آن افزوده‌ایم پیراسته داریم و با ادای زکات پاکیزه گردانیم»[۸].[۹].[۱۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ اصطلاحات اصول، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ نیایش سی و یکم.
- ↑ نیایش چهل و چهارم.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ نیایش چهل و دوم.
- ↑ نیایش چهل و هفتم.
- ↑ نیایش چهل و چهارم.
- ↑ نیایش چهل و چهارم.
- ↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین(ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی: صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران، نشر سروش؛ فرهنگ اصطلاحات اصول، عیسی ولایی، ۱۳۸۲، تهران، نشر نی؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ۱۳۷۳، قم، دارالقرآن الکریم؛ مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ۱۳۶۷، تهران، نشر صدرا.
- ↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «احکام»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۵.