ارتزاق

مقدمه

مراد از "رزق" در فقه، مالی است که فرد مستحق از بیت المال می‏‌گیرد؛ خواه از کارگزاران حکومت باشد یا از غیر آنان؛ لیکن موضوع بحث در این مقاله، قسم اول است.

تفاوت ارتزاق با اجاره (دریافت مزد در برابر کار) آن است که ارتزاق عقدی جایز است و در نتیجه، فسخ آن نیز جایز می‌‏باشد؛ در حالی که اجاره عقد لازم است و فسخ آن جایز نیست. افزون بر آن، در اجاره، باید مدّت اجاره، مقدار اجرت و نوع عمل معلوم باشد؛ امّا در ارتزاق، روزی به مقدار نیاز کارگزار، برحسب تشخیص ولیّ امر داده می‏‌شود.

از این عنوان به مناسبت در باب‌های صلات، جهاد، تجارت، اجاره و قضاء سخن رفته است.

حکم: ارتزاق برای مستحق، جایز است. تشخیص استحقاق با ولیّ امر است؛ لیکن گروهی گفته‏‌اند، بلکه برخی ادّعای اجماع کرده‌‏اند که جواز ارتزاق، مشروط به نبودن فرد واجد شرایط برای همکاری به طور رایگان است، و با بودن چنین فردی، ارتزاق برای دیگری جایز نیست. به تصریح برخی، در جواز ارتزاق مستحق بیت المال تفاوتی میان حاکم دادگر و ستمگر نیست.

آیا در استحقاق روزی از بیت المال، فقر و نیاز شرط است یا ارتزاق برای هر فردی که از سوی حکومت عهده‌دار کاری است که انجام دادن آن بر وی واجب نیست، جایز می‏‌باشد؟ مسئله اختلافی است.

مستحقّان: اذان‌گو، قاضی، کارشناس تقسیم اموال مشاع و مشترک که از سوی حاکم شرع گمارده شده است، جنگجو، معلّم، کاتب برای قاضی (منشی دادگاه) یا برای محاسبات بیت المال (حسابدار)، مسئول بیت المال و دیگر کسانی که عهده‏‌دار برقراری نظم و امنیّت جامعه و تأمین‏ کننده مصالح عمومی مردم‌اند می‏‌توانند از بیت المال ارتزاق کنند. .

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت