اعاده معدوم

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اعاده معدوم در قرآن - اعاده معدوم در حدیث - اعاده معدوم در نهج البلاغه - اعاده معدوم در معارف دعا و زیارات - اعاده معدوم در کلام اسلامی - اعاده معدوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اعاده معدوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

اعادۀ معدوم به معنای چیزی که نابود گشته و دوباره بعینه به وجود بازگردد، محال است و بسیاری از متکلمان پنداشته‌اند معاد همان اعادۀ معدوم بعینه است و ناممکن دانستن آن به معنای انکار معاد است و این درست نیست زیرا اجزای بدن با مرگ نابود نمی‌شوند و خداوند در قیامت، پاره‌های پراکنده را دوباره گرد هم می‌آورد و روح که زنده بود به آن ملحق می‌‌شود.

مفهوم‌شناسی

• "اعاده معدوم" یعنی اینکه شیء موجود، معدوم گردد و سپس عین همان شیء، نه مثل آن، اعاده و مجدداً موجود شود که بین آن شیء در دو زمان، عدم، فاصله شده باشد.
• بحث اعادۀ معدوم را اولین بار متکلمین در مسئلۀ معاد مطرح کردند؛ زیرا بعضی از آنها به وجود روح قائل نبودند و معتقد بودند انسان با مرگ، واقعاً "نیست" می‌‌شود و معنای معاد این است که شیء نیست‌ و فانی‌شده، بار دیگر "هست" ‌‌شود. پس، ماهیتِ "معاد" اعادۀ معدوم است؛ لذا اصلاً معاد را به عنوان اعادۀ معدوم تصور کرده‌اند. بعضی دیگر از متکلمین به وجود روح معتقد بودند و بر این باور بودند که معاد، روحانی و جسمانی است و از منظر جسمانی بودن، اعادۀ جسم‌های "نیست‌شده" است. از هر دو نظر، خداوند چیزی را که نیست و نابود گشته دوباره به وجود بازگرداند.

دیدگاه‌ها

• حکما قائلند اعادۀ معدوم بعینه محال است چون اگر معدوم با همۀ ویژگی‌های خود دوباره به وجود آید، آنچه به وجود آمده، عین معدوم خواهد بود و لازم می‌آید میان شی‌ء و خود آن شی‌ء، عدم فاصله گردد و این محال است.
• عرفا از این موضوع با عنوان "عدم تکرار در تجلی" یاد کرده و معتقدند هر دَم، تجلی و فیضی نو از خدا می‌رسد و هیچ گاه فیض حق تکرار نمی‌شود؛ چنانکه قرآن می‌فرماید: ﴿كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ﴾.
• بسیاری از متکلمان اعادۀ معدوم را محال می‌دانند؛ ولی بیش‌تر آنان به جواز رأی داده‌اند و این بدان سبب شده که پنداشته‌اند معاد همان اعادۀ معدوم بعینه است و ناممکن دانستن آن به معنای انکار معاد است. اما این حرف به دلایل متعدد نادرست است مانند اینکه اعادۀ معدوم ممکن نیست و آنچه اعاده می‌‌گردد مثل آن خواهد بود، نه عین آن؛ عدم امکان تخلل عدم در درون وجود؛ لازمۀ اعادۀ معدوم یک شیء مصداق دو چیز سابق و لاحق خواهد بود و....
• بیشتر متکلمان امامیه و حکما معتقدند اجزای بدن نابود نمی‌شوند و خداوند در قیامت، پاره‌های پراکنده را دوباره گرد هم می‌آورد. قرآن می‌فرماید: ﴿أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ قَادِرٌ عَلَى أَن يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ﴾. تعبیر "همانند شما" دلیل آفرینش دوبارۀ بدن‌ها در قیامت است و از آن رو که روح حقیقت انسان است پس از مرگ، بدن به عالم برزخ می‌رود و همچنان زنده می‌ماند، خداوند همان انسان‌ها را در قیامت گرد هم می‌آورد که در دنیا زیسته‌اند نه همانند آنان را. قرآن در پاسخ به کسانی که متلاشی شدن بدن را دلیل انکار معاد می‌دانند، می‌فرماید: ﴿قُلْ يَتَوَفَّاكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ﴾

منابع

• پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
• محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام

جستارهای وابسته

• اعاده معدوم