شناخت مسؤولیت در حدیث

مسؤولیّت اجتماعی

سفیان بن عیینه گوید: شنیدم که امام صادق(ع) فرمودند: "بر تو باد که به خاطر خدا خیرخواه مردم باشی، چه خداوند را با هیچ عملی برتر از این ملاقات نخواهی کرد"^[۱]؛
امام صادق(ع) فرمودند:"هرکس که هر روزه به امور مسلمین اهتمام نورزد، خود مسلمان نیست، و هرکس صدای کسی را بشنود که از مسلمانان کمک می‌خواهد امّا او را پاسخ نگوید و به کمکش نشتابد، مسلمان نیست" ^[۲]؛
امام صادق(ع) فرمودند: "از پیامبر اکرم(ص) سؤال شد: کدام یک از مردم نزد خدا محبوب‌ترند؟، فرمودند: آن کس که برای مردم پرفائده‌تر باشد" ^[۳]؛
امام باقر(ع) درباره آیه شریفه ﴿وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا﴾^[۴] فرمودند: "به مردمان بهترین چیزی که دوست دارید درباره شما گفته شود، را بگویید" ^[۵]؛
امام صادق(ع) درباره آیه شریفه: ﴿وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ﴾^[۶] فرمودند: "منظور آن است که مرا پر فائده و نفع برای مردمان قرار بده"^[۷]؛
جابر جعفی گوید: در محضر امام باقر(ع) ناگهان به اندوه فروشدم، از این رو به آن حضرت گفتم: فدایت شوم! من گاهی از اوقات بدون آن که مصیبتی بر من وارد یا مشکلی برایم حاصل شده باشد، چنان اندوهگین می‌شوم که خانواده و دوستانم اثر آن اندوه را در چهره‌ام مشاهده می‌کنند. امام باقر(ع) فرمودند: آری چنین است!، چرا که خداوند مؤمنین را از سرشت بهشت آفریده و نسیم روح خود را در آنان وزیده است، از این رو مؤمن برادر حقیقی مؤمن از یک پدر و مادر است؛ از این رو هرگاه یکی از این روح‌ها در شهری از شهرها اندوهگین شود، این روح نیز اندوهگین می‌شود، چرا که از یک سرشت برخوردارند" ^[۸]؛
امام صادق(ع) فرمودند: "مؤمن برادر مؤمن است، چشم او و راهنمای اوست، نه به او خیانت می‌کند و نه به او ظلم می‌کند و نه در معامله ناراستی می‌کند و نه به او وعده‌ای می‌دهد که از آن تخلّف ورزد" ^[۹]؛
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "ای گروه قرآن‌خوانان! تقوای الهی را درباره آن‌چه از قرآن به شما بخشیده رعایت کنید؛ چه من مورد بازخواست قرار می‌گیرم، و شما نیز مورد بازخواست قرار می‌گیرید؛ ‌من از تبلیغ دین سؤال کرده می‌شوم، ‌امّا شما از آن‌چه از کتاب خدا و سنّت من فرا گرفته‌اید سؤال می‌شوید"^[۱۰]:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: " ... من مورد سؤال واقع می‌شوم و شما نیز مورد سؤال واقع می‌شوید" ^[۱۱].
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: "از خداوند درباره بندگانش و شهرهایش پروا پیشه کنید، چه شما حتّی درباره سرزمین‌ها و حیوانات مورد سؤال واقع می‌شوید"^[۱۲].
امام صادق(ع) درباره آیه شریفه ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا﴾^[۱۳] فرمودند: "شنوایی درباره آن‌چه شنیده، و بینایی درباره آن‌چه بدان نظر انداخته، و قلب درباره آن‌چه بدان اعتقاد پیدا کرده، مورد سؤال واقع می‌شوند"^[۱۴]؛
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: "هر انسانی درباره آنچه خود و خانواده‌اش به‌دست آورده‌اند، مورد بازخواست واقع می‌شود" ^[۱۵]^[۱۶].

منابع

مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۳

پانویس

↑ « عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ‌ عَلَيْكَ بِالنُّصْحِ لِلَّهِ فِي خَلْقِهِ فَلَنْ تَلْقَاهُ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْهُ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.
↑ « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَنَّ النَّبِيَّ(ص) قَالَ: مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.
↑ « عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) يَقُولُ‌ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ قَالَ أَنْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.
↑ «و با مردم سخن خوب بگویید» سوره بقره، آیه ۸۳.
↑ « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ فِيكُمْ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۵.
↑ «و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده» سوره مریم، آیه ۳۱.
↑ « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ ‌فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ قَالَ نَفَّاعاً»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۵.
↑ « عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ: تَقَبَّضْتُ بَيْنَ يَدَيْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ رُبَّمَا حَزِنْتُ مِنْ غَيْرِ مُصِيبَةٍ تُصِيبُنِي أَوْ أَمْرٍ يَنْزِلُ بِي حَتَّى يَعْرِفَ ذَلِكَ أَهْلِي فِي وَجْهِي وَ صَدِيقِي فَقَالَ نَعَمْ يَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ طِينَةِ الْجِنَانِ وَ أَجْرَى فِيهِمْ مِنْ رِيحِ رُوحِهِ فَلِذَلِكَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِيهِ وَ أُمِّهِ فَإِذَا أَصَابَ رُوحاً مِنْ تِلْكَ الْأَرْوَاحِ فِي بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ حُزْنٌ حَزِنَتْ هَذِهِ لِأَنَّهَا مِنْهَا»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۶.
↑ « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ عَيْنُهُ وَ دَلِيلُهُ لَا يَخُونُهُ وَ لَا يَظْلِمُهُ وَ لَا يَغُشُّهُ وَ لَا يَعِدُهُ عِدَةً فَيُخْلِفَهُ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۶.
↑ « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص)‌ يَا مَعَاشِرَ قُرَّاءِ الْقُرْآنِ اتَّقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيمَا حَمَّلَكُمْ مِنْ كِتَابِهِ فَإِنِّي مَسْئُولٌ وَ إِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ إِنِّي مَسْئُولٌ عَنْ تَبْلِيغِ الرِّسَالَةِ وَ أَمَّا أَنْتُمْ فَتُسْأَلُونَ عَمَّا حُمِّلْتُمْ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّتِي»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۶۰۶.
↑ « عَنْ‌ رَسُولِ‌ اللَّهِ(ص): ‌...إِنِّي مَسْؤُولٌ، وَ إِنَّكُمْ‌ مَسْؤُولُونَ»؛ بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۱۴۱.
↑ « عَنْ‌ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ‌ عَلِيِ‌ بْنِ‌ أَبِي‌ طَالِبٍ(ع): ‌... اتَّقُوا اللَّهَ‌ فِي‌ عِبَادِهِ‌ وَ بِلَادِهِ‌ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ»؛ نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۶۷.
↑ «و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.
↑ « عَنْ‌ أَبِي‌ عَبْدِاللَّهِ‌(ع) فِى‌ قَوْلِهِ‌ تَعَالَى‌: إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا قَالَ يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَ الْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷.
↑ « عَنْ‌ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فِي‌ غُرَرِ الْحِكَمِ:كُلُّ امْرِئٍ مَسْئُولٌ عَمَّا مَلَكَتْ‌ يَمِينُهُ‌ وَ عِيَالِهِ»؛ میزان الحکمه، ج ۴، ص ۳۲۷.
↑ مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۳، ص ۶۸-۶۹.

[1] « عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ‌ عَلَيْكَ بِالنُّصْحِ لِلَّهِ فِي خَلْقِهِ فَلَنْ تَلْقَاهُ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْهُ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.

[2] « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) أَنَّ النَّبِيَّ(ص) قَالَ: مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.

[3] « عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) يَقُولُ‌ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْ أَحَبُّ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ قَالَ أَنْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۴.

[4] «و با مردم سخن خوب بگویید» سوره بقره، آیه ۸۳.

[5] « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ فِيكُمْ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۵.

[6] «و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده» سوره مریم، آیه ۳۱.

[7] « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ ‌فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ قَالَ نَفَّاعاً»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۵.

[8] « عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ: تَقَبَّضْتُ بَيْنَ يَدَيْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ رُبَّمَا حَزِنْتُ مِنْ غَيْرِ مُصِيبَةٍ تُصِيبُنِي أَوْ أَمْرٍ يَنْزِلُ بِي حَتَّى يَعْرِفَ ذَلِكَ أَهْلِي فِي وَجْهِي وَ صَدِيقِي فَقَالَ نَعَمْ يَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ طِينَةِ الْجِنَانِ وَ أَجْرَى فِيهِمْ مِنْ رِيحِ رُوحِهِ فَلِذَلِكَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِيهِ وَ أُمِّهِ فَإِذَا أَصَابَ رُوحاً مِنْ تِلْكَ الْأَرْوَاحِ فِي بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ حُزْنٌ حَزِنَتْ هَذِهِ لِأَنَّهَا مِنْهَا»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۶.

[9] « عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ عَيْنُهُ وَ دَلِيلُهُ لَا يَخُونُهُ وَ لَا يَظْلِمُهُ وَ لَا يَغُشُّهُ وَ لَا يَعِدُهُ عِدَةً فَيُخْلِفَهُ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۱۶۶.

[10] « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص)‌ يَا مَعَاشِرَ قُرَّاءِ الْقُرْآنِ اتَّقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيمَا حَمَّلَكُمْ مِنْ كِتَابِهِ فَإِنِّي مَسْئُولٌ وَ إِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ إِنِّي مَسْئُولٌ عَنْ تَبْلِيغِ الرِّسَالَةِ وَ أَمَّا أَنْتُمْ فَتُسْأَلُونَ عَمَّا حُمِّلْتُمْ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّتِي»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۶۰۶.

[11] « عَنْ‌ رَسُولِ‌ اللَّهِ(ص): ‌...إِنِّي مَسْؤُولٌ، وَ إِنَّكُمْ‌ مَسْؤُولُونَ»؛ بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۱۴۱.

[12] « عَنْ‌ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ‌ عَلِيِ‌ بْنِ‌ أَبِي‌ طَالِبٍ(ع): ‌... اتَّقُوا اللَّهَ‌ فِي‌ عِبَادِهِ‌ وَ بِلَادِهِ‌ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ»؛ نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۱۶۷.

[13] «و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.

[14] « عَنْ‌ أَبِي‌ عَبْدِاللَّهِ‌(ع) فِى‌ قَوْلِهِ‌ تَعَالَى‌: إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا قَالَ يُسْأَلُ السَّمْعُ عَمَّا سَمِعَ وَ الْبَصَرُ عَمَّا نَظَرَ إِلَيْهِ وَ الْفُؤَادُ عَمَّا عَقَدَ عَلَيْهِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷.

[15] « عَنْ‌ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فِي‌ غُرَرِ الْحِكَمِ:كُلُّ امْرِئٍ مَسْئُولٌ عَمَّا مَلَكَتْ‌ يَمِينُهُ‌ وَ عِيَالِهِ»؛ میزان الحکمه، ج ۴، ص ۳۲۷.

[16] مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی، ج۳، ص ۶۸-۶۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]