اثبات عصمت پیامبر

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث عصمت و پیامبر است. مدخل‌های وابسته به این بحث:

اثبات عصمت پیامبر در قرآن | اثبات عصمت پیامبر در حدیث | اثبات عصمت پیامبر در کلام اسلامی | اثبات عصمت پیامبر در عرفان اسلامی | مقام عصمت| عصمت پیامبر

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اثبات عصمت پیامبر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

عصمت به معنای دوی از خطا و گناه است، به شخص دارای این صفت معصوم گفته می شود. اثبات عصمت پیامبر شامل ادله نقلی و عقلی بر عصمت امام است.

مقدمه

• بر پایه عقل و منابع قرآن و حدیث، پیامبر شخصی است که هم از انجام خطا و هم از ارتکاب گناه منزه باشد، زیرا انجام شایسته وظایفی که بر عهده پیامبر است، بدون عصمت از خطا و گناه ممکن نیست، مثلاً بیان احکام دینی از سوی امامی که مصون از خطا نیست، حجت را بر مردم تمام نمی‌کند و چه بسا در مواردی که باید در مقابل انحرافات و تحریفات بایستد، دچار لغزش می‌گردد و از طرفی نمی‌تواند داعی مردم به تقوا و عمل صالح باشد. همچنین، سبب نیاز امت به پیامبر آن است که مردم معصوم نبوده باشند زیرا اگر معصوم باشند نیازی به امام نخوهند داشت حال اگر فرض کنیم که پیامبر، خود جایز الخطا باشد، لازم می‌آید که به پیامبر دیگری نیاز باشد که تسلسل لازم می‌آید.

دلایل عقلی

مقدمه

مقدمات دلایل عقلی: اولاً، هدف از آفرینش انسان قرب الهی است. ثانیاً، نظام آفرینش بر این استوار است که هر موجودی به‌سوی کمال خود راهنمایی گردد. ثالثاً، هدف از بعثت انبیا رسیدن انسان به قرب الهی است.

دلایل

• برای اثبات عصمت پیامبر دلایل عقلی ذیل آورده شده‌اند:

1. لزوم بعثت در نبوت : غرض اصلی از بعثت پیامبران ابلاغ احکام الهی است و این غرض که گاهی از طریق فعل پیامبر انجام می‌گیرد مستلزم عصمت از خطا در افعال مربوط به تبیین شریعت است "عمدی و سهوی". مفاد این دلیل، لزوم عصمت پس از نبوت است.
2. پیامبر، سرمشق عملی: یکی از عنایات ارسال پیامبران، تربیت و تزکیه مردم است ﴿﴿رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾﴾ و این هدف به‌صورت کامل محقق نمی‌شود مگر آنکه پیامبر، خود، سرمشق عملی و عینی تقوا و پاکدامنی باشد. نه اینکه عملاً سبب تشویق مردم به گناهکاری شود. همچنین خدای سبحان، مؤمنان را از گفتارهای بی‌عمل مؤاخذه می‌کند، چطور پیامبرش چنین باشد؟! ﴿﴿لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ﴾﴾. این دلیل، لزوم عصمت انبیا را حتی پیش از بعثت ثابت می‌کند، زیرا تأثیر بیشتری در تحصیل کامل اهداف تربیتی بعثت دارد. از طرفی مردم مأمور به متابعت انبیا هستند و از سوی دیگر باید گناهان را ترک کنند و اگر نبی گناه کند، مردم باید جمع ضدین نمایند که چنین تکلیفی خارج از قدرت انسان است. زیرا اگر مردم باید از آنها اطاعت کنند، خود گناهکارند و اگر نباید از خطای آنها تبعیت کنند که غرض از بعثت "اسوه بودن انبیا" نقض می‌شود. این دلیل نیز، به عصمت از کبیره و صغیره چه عمداً و چه سهواً در حال نبوت اختصاص دارد.
3. لزوم ایذاء پیامبر: اگر پیامبر مرتکب خطا و گناهی شود مخالفت با او و نهی نمودن او، بر مؤمنان واجب و لازم است، که مستلزم ایذاء و آزار پیامبر است، در حالی که آزار او حرام است. پس مخالفت و نهی از منکر هم بر مسلمین واجب می‌شود و هم حرام. این دلیل نیز به حال نبوت اختصاص دارد.
4. عصمت و وثوق مطلق: پیامبر باید معصوم باشد، تا مورد وثوق و اعتماد باشد و غرض حاصل شود. مردم باید به سخنان انبیا اعتماد کنند و اعتماد، فرع بر عصمت است. زیرا مشاهده هرگونه معصیت از پیامبران، باعث سلب اعتماد می‌گردد و ثانیاً، گناه کردن از هر انسانی، زاییده ضعف وجودی اوست. زیرا به طریقه حکما، جمیع قوای نفسانی، مطیع و منقاد عقل‌اند و عقل ممتنع است که اراده معصیت از او صادر گردد. این استدلال، عصمت قبل از نبوت و گناه کبیره و صغیره به‌صورت عمدی یا سهوی را هم شامل می‌شود. هر قول و فعلی که به‌گونه‌ای منشأ نفرت و عدم اعتماد افراد بشر از پیامبر گردد، بر پیامبر روا نیست و باید از آن معصوم باشد. برخی از متکلمان اهل سنت: سهو در خبرهایی که مربوط به احکام دینی نمی‌باشد منشأ شبهه در خبرهای دینی خواهد شد. بدیهی است که این ملاک‌ها، شامل افعال پیامبر نیز می‌شود. پس انتساب گناه به پیامبر و نفی دروغ از او، با مقام نبوت، سازگاری ندارد.
5. حکمت و لطف الهی: ازآنجاکه هدایت‌گری انسان‌ها لازم می‌باشد، پس پیامبران باید معصوم باشند تا به‌درستی، معارف و دستورات را ابلاغ کنند. و شک نیست که عصمت انبیا لطف است زیرا مردم به سبب عصمت به انقیاد نبی نزدیک و از مخالفت او به دور می‌شوند.
6. نبودن خطا در امور تکوینی: علامه طباطبائی: "هدایت تکوینی، هدایتی است که به امور تکوینی تعلق می‌گیرد مانند راهنمایی فرموده. بنابر آن دسته از ادله‌ای که نبوت عامه را اثبات می‌کند، هدایت بشر راز راه وحی، جزء آفرینش و تکوین می‌باشد و ازآنجاکه در تکوین، خطا و تخلف راه ندارد، در نتیجه وحی الهی باید به عینه به دست مردم برسد و حتی فعل ؟؟؟؟؟ به اینکه از مصادیق تبلیغ وحی است باید مصون از خطا باشد". زیرا در صورت تخلف، لازم می‌آید که هدایت الهی از کلیت افتاده و شامل انسان نشود. علامه طباطبائی برای اثبات تکوینی بودن وحی چنین بیان می‌دارد: "آن سببی که باعث شد انسان در خارج وجود حقیقی بیابد، همان سبب، او را به هدایت تکوینی به‌سوی سعادتش هدایت می‌کند، پس مسلماً باید اشتباه و خطایی در هدایتش واقع نشود نه در اصل هدایت و نه در وسیله آن، که همان وحی باشد. پس نه در ایجاد این شعور در پیامبر اشتباه می‌کند و نه خودِ این وحی، در تشخیص مصالح و مفاسد دچار اشتباه می‌شود و اگر برفرض خطا و اشتباهی باشد، واجب است که تکوین این نقض را با امری مصون از خطا، برطرف سازد. و این عصمت غیر از عصمت از گناه و معصیت است". خداوند در قرآن کریم مطلق آفرینش و پرورش اشیاء را به خودش نسبت می‌دهد ﴿﴿الَّذي خَلَقَ فَسَوَّى‏ * وَ الَّذي قَدَّرَ فَهَدى‏‏﴾﴾ و نوع انسان از این کلیات مستثنا نیست.

• با توجه به تمام این دلایل خدای متعال در قرآن فرمود: ﴿﴿قَالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمينَ﴾﴾.

منابع

• خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲؛

• سعیدی مهر، محمد؛ دیوانی، امیر، معارف اسلامی ج۲؛

جستارهای وابسته

• پیامبر (نبی)
• نبوت در قرآن
• نبوت در حدیث
• نبوت در کلام اسلامی
• نبوت در حکمت اسلامی
• نبوت در عرفان اسلامی
• نبوت در فلسفه دین
• نبوت از دیدگاه برون‌دینی
• نبوت مطلق
• نبوت مقید
• نبوت خاصه
• نبوت عامه
• نبوت تشريعى
• نبوت تبلیغی
• شؤون نبوت
• کارکردهای نبوت
• تکثر نبوت
• اهداف نبوت
• اثبات نبوت
• مقام نبوت
• درجه نبوت
• فلسفه بعثت
• وجوب بعثت
• ضرورت نبوت
• نبوت زن
• نبوت مشترکه
• اتصال نبوت ها
• اجتبای نبوت
• ادعای نبوت
• انقطاع نبوت
• آیات نبوت
• احادیث نبوت
• بقای نبوت
• تجدید نبوت
• تعلیم غیبی به غیر نبی
• احکام نبوت
• خصایص نبوت
• ضروریات نبوت
• ضرورت نبوت
• قدم نبوت
• کمال نبوت
• ختم نبوت
• مدعی نبوت
• فعل پیامبر
• ويژگی پیامبر
• مقام‌های پیامبر
• نبوت برادران یوسف پیامبر
• معجزه
• وحی
• ولایت
• نبوغ عقلی

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع نبوت

• کتاب‌شناسی نبوت؛
• مقاله‌شناسی نبوت؛
• پایان‌نامه‌شناسی نبوت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: