آزادی اجتماعی در قرآن

مقدمه

یکی دیگر از مبانی آزادی، معین شدن قلمرو مسئولیت پیامبری در حوزه مسائل اجتماعی و تاکید فراوان براینکه وظیفه پیامبر بهشت بردن زوری و عمل اجبارگرایانه نیست؛ مگر در جایی که آزادی اجتماعی مباین با حقوق اجتماعی دیگران و نافی معنویت کلی جامعه باشد و این به این معنا است که اخلالی به آزادی‌های دیگران برساند و آن هم با اجبار و زور نیست و تنها در بیان و تبلیغ و دعوت‌گری دینی است

﴿فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ﴾^[۱] ای پیامبر تنها تو یادآوری کننده هستی، تو چیره‌گر نیستی
﴿فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ﴾^[۲] پیامبر ارشاد و راهنمایی می‌کند، هر کس خواست ایمان می‌آورد و هر که نخواست، نمی‌آورد و اجبار نمی‌شود
﴿كَلَّا إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ﴾^[۳] نزول قرآن برای اندرز دادن است تا هر که بخواهد
﴿إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ﴾^[۴] کتاب الهی چیزی جز ذکر و یادآوری نیست.
﴿إِنَّ هَذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا﴾^[۵]. کتاب الهی تذکره و یادآوری است که هر کس بخواهد بتواند به سوی پروردگار راهی باز کند
﴿رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾^[۶]. پیامبران بشیر و نذیر هستند
﴿وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ﴾^[۷].
﴿فَهَلْ عَلَى الرُّسُلِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾^[۸].

نتیجه

از این آیات استفاده می‌شود:

محدوده تصرف پیامبر تصرف تکوینی نیست؛ ابلاغ پیام است ﴿فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ﴾^[۹]
کسانی با همه تلاش‌های پیامبر کافر منافق و مشرک می‌شوند و این در فضای اختیار و عدم اجبار طبیعی است ﴿فَمَنْ شَاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيَكْفُرْ﴾^[۱۰]
پیام تذکر می‌دهد و در اراده آنها تصرف نمی‌کند: ﴿كَلَّا إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ﴾^[۱۱]
مسئولیت پیامبر ذکر و مبشر و منذر بودن است «﴿رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ﴾^[۱۲].
پیامبر در دعوت مردم به دین چیره‌گر و جبار نیست: «﴿وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ﴾^[۱۳]^[۱۴].

آزادی اجتماعی یکی از فلسفه‌های بعثت

در طول تاریخ، چه‌بسا متفکران و فیلسوفانی که از سلطه و استثمار قشر اقلیت حاکم، پشتیبانی کرده‌اند. اما پیامبران در برابر چنین حکومت‌هایی به مقابله برخاستند: ﴿وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ﴾^[۱۵] ^[۱۶].

منابع

سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس

↑ «پس پند بده که تنها تو پند دهنده‌ای تو بر آنان چیره نیستی» سوره غاشیه، آیه ۲۱-۲۲.
↑ «هر که خواهد ایمان آورد و هر که خواهد کفر پیشه کند» سوره کهف، آیه ۲۹.
↑ «نه چنین است؛ آن (قرآن) به راستی یادکردی است که هر کس خواهد از آن پند می‌گیرد» سوره مدثر، آیه ۵۴-۵۵.
↑ «این (قرآن) جز یادکردی برای جهانیان نیست» سوره تکویر، آیه ۲۷.
↑ «بی‌گمان این یک پند است و هر که خواهد راهی به سوی پروردگارش در پیش گیرد» سوره مزمل، آیه ۱۹.
↑ «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۶۵.
↑ «و تو بر آنان چیره نیستی» سوره ق، آیه ۴۵.
↑ «و آیا جز پیام‌رسانی آشکار بر عهده پیامبران است؟» سوره نحل، آیه ۳۵.
↑ «پس پند بده که تنها تو پند دهنده‌ای تو بر آنان چیره نیستی» سوره غاشیه، آیه ۲۱-۲۲.
↑ «هر که خواهد ایمان آورد و هر که خواهد کفر پیشه کند» سوره کهف، آیه ۲۹.
↑ «نه چنین است؛ آن (قرآن) به راستی یادکردی است که هر کس خواهد از آن پند می‌گیرد» سوره مدثر، آیه ۵۴-۵۵.
↑ «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده» سوره نساء، آیه ۱۶۵.
↑ «و تو بر آنان چیره نیستی» سوره ق، آیه ۴۵.
↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۴۰-۴۱.
↑ سوره نحل، آیۀ:۳۶.
↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، دین و نبوت، ص ۲۶۷-۲۷۰.

[1] «پس پند بده که تنها تو پند دهنده‌ای تو بر آنان چیره نیستی» سوره غاشیه، آیه ۲۱-۲۲.

[2] «هر که خواهد ایمان آورد و هر که خواهد کفر پیشه کند» سوره کهف، آیه ۲۹.

[3] «نه چنین است؛ آن (قرآن) به راستی یادکردی است که هر کس خواهد از آن پند می‌گیرد» سوره مدثر، آیه ۵۴-۵۵.

[4] «این (قرآن) جز یادکردی برای جهانیان نیست» سوره تکویر، آیه ۲۷.

[5] «بی‌گمان این یک پند است و هر که خواهد راهی به سوی پروردگارش در پیش گیرد» سوره مزمل، آیه ۱۹.

[6] «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده تا پس از این پیامبران برای مردم بر خداوند حجتی نباشد و خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۶۵.

[7] «و تو بر آنان چیره نیستی» سوره ق، آیه ۴۵.

[8] «و آیا جز پیام‌رسانی آشکار بر عهده پیامبران است؟» سوره نحل، آیه ۳۵.

[9] «پس پند بده که تنها تو پند دهنده‌ای تو بر آنان چیره نیستی» سوره غاشیه، آیه ۲۱-۲۲.

[10] «هر که خواهد ایمان آورد و هر که خواهد کفر پیشه کند» سوره کهف، آیه ۲۹.

[11] «نه چنین است؛ آن (قرآن) به راستی یادکردی است که هر کس خواهد از آن پند می‌گیرد» سوره مدثر، آیه ۵۴-۵۵.

[12] «پیامبرانی نویدبخش و هشدار دهنده» سوره نساء، آیه ۱۶۵.

[13] «و تو بر آنان چیره نیستی» سوره ق، آیه ۴۵.

[14] سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۴۰-۴۱.

[15] سوره نحل، آیۀ:۳۶.

[16] قدردان قراملکی، محمد حسن، دین و نبوت، ص ۲۶۷-۲۷۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]