الگو:صفحهٔ اصلی/پرسش برگزیده
امام مهدی آمدنی است یا آوردنی؟ نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور چیست؟
درباره اینکه آیا اختیار و اراده آدمی و تکامل یافتن شخصیت فردی و اجتماعی او در تحقق ظهور دخیل است یا خیر، دو دیدگاه اساسی وجود دارد:
- تنها خواست و اراده الهی، در تحقق ظهور دخالت دارد، بی‌آنکه عامل انسانی کوچک‌ترین نقشی داشته باشد. شاید مستند این دیدگاه تمسک به برخی روایات باشد؛ از جمله در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «خداوند به دلیل تعجیل بندگان، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی می‌شود. چون آن پایان فرارسد، لحظه‌ای پیش و تأخیری نخواهد».
- افزون بر اراده الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است؛ زیرا انتظار مورد تأکید معصومان (ع)، انتظار پویا، سازنده و حرکت‌‌آفرین است و نه انتظاری خاموش که منجر به فرار از تکلیف فردی و مسئولیت‌های اجتماعی می‌شود. مستند این دیدگاه آیاتی همچون آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾ است.
به نظر می‌رسد این اختلاف‌نظر به اختلاف بر تفسیر مفهوم «انتظار فرج» و برداشت‌های مختلف از آموزه «انتظار ظهور امام مهدی» است. پیروان نظریه‌های «انتظار خاموش» (تنها علت ظهور را اراده و مشیت الهی است) یا «انتظار مذهب احتراز» (یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و منتظر بمانند تا امام ظهور کند) و امثال آنها، قطعاً نقشی برای تأثیرگذاری انسان فرد یا انسان جامعه به تعجیل یا تأخیر فرج آل محمد (ص) قائل نخواهند بود؛ اما پیروان نظریه دیگر که استناد اصلی آنان آموزه‌های قرآنی و روایی و ادله عقلی است، معتقد به انتظار سازنده، پویا و تغییرآفرین به سمت رشد و تعالی فرد و جامعه هستند. این دیدگاه بر اساس یکی از سنت‌های الهی مورد تأکید قرآن کریم استوار است. هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض نمی‌کند مگر زمانی که آنها آنچه مربوط به خودشان است (از جمله: اخلاق، روحیه‌ها، ملکات، جهت‌ها، نیت‌ها و غیره) عوض کنند.
شرایط انسانی ظهور فراهم نخواهد شد مگر اینکه جامعه منتظران تمامی وظایف الهی خود را برای دستیابی به اهداف انتظار محقق سازند. این وظایف را می‌توان براساس آن اهداف این‌گونه دسته‌بندی کرد: وظایف عام نسبت به امام مهدی: مانند: شناخت او و ولایت‌پذیری از او؛ وظایف خاص نسبت به امام مهدی: مانند: آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور؛ عمل به وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان؛ عمل به وظایف الهی نسبت به امت اسلامی: مانند: حفظ و تحکیم اتحاد در امت اسلامی.