ضحاک بن مزاحم هلالی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام سجاد است. ضحاک بن مزاحم هلالی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ضحاک بن مزاحم هلالی در علوم قرآنی - ضحاک بن مزاحم هلالی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بن یزید هلالی کوفی خراسانی بلخی تبار او از کوفه بودند، [۱] ولی ضحاک در بلخ می‌‌زیست[۲] و یکی از اصحاب امام سجاد (ع) به شمار می‌‌رفت.[۳] تفسیر را نزد سعید بن جبیر در ری فرا گرفت.[۴] برخی از ارباب رجال گفته‌اند که او حضرت علی (ع) را دیده و از آن حضرت حدیث آموخته [۵] و از افرادی چون ابن عباس و ابوسعید خدری نیز حدیث نقل کرده است.[۶] وی از راویان موثق و امین[۷] و از فقها[۸] و مفسران برجسته[۹] بوده و در روستای بروقان بلخ تعلیم و تربیت قریب سه هزار کودک را بر عهده داشت.[۱۰] برای مدتی در سمرقند و بخارا نیز اقامت داشت.[۱۱] راویانی چون بزیع بن عبدالله لحّام و اسماعیل بن ابی خالد از وی روایت کرده‌اند.[۱۲] برخی از ارباب رجال اهل سنت او را توثیق، و برخی تضعیف نموده‌اند.[۱۳] هلالی در سال ۱۰۵ه درگذشت.[۱۴] در تاریخ وفاتش اختلاف است. اثر علمی او تفسیر القرآن می‌‌باشد [۱۵].[۱۶]
ضحاک بن مزاحم (متوفای بعد از ۱۰۰)
وی نیز نزد ائمه جرح و تعدیل مجروح است. عده‌ای هم شاگردی وی نزد ابن عباس را مورد تردید قرار داده‌اند، و حتی گفته‌اند حضور هیچ یک از صحابه را درک نکرده است. یحیی بن سعید در مورد وی می‌گوید: الضحاك ضعيف عندنا[۱۷]؛ ضحاک نزد ما ضعیف است.
ابن عدی در الکامل فی الضعفاء می‌نویسد: ضحاک بن مزاحم به تفسیر شناخته شده، اما روایاتش از ابن عباس، ابی هریره و همه کسانی که از آنها روایت می‌کند محل تردید است[۱۸].
مزی نیز می‌نویسد: لم يثبت له سماع من أحد من الصحابة[۱۹]؛ سماعی از هیچ یک از صحابه برای وی ثابت نشده است.
عبدالملک بن میسره هم می‌گوید: الضحاك لم يلق ابن عباس[۲۰]؛ ضحاک، ابن عباس را ملاقات نکرده است.
ذهبی، ابن جوزی و عقیلی هم معتقدند او ضعیف است و ابن عباس و دیگر صحابه را ندیده است. و در نسب وی گفته‌اند: كانت امه حاملا به سنتين[۲۱]؛ مادرش دو سال به او حامله بوده است.[۲۲]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ رجال الطوسی ۹۴.
- ↑ التاریخ الکبیر ۴/۳۳۲.
- ↑ رجال الطوسی ۹۴.
- ↑ الثقات ۶/۴۸۰.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث ۴/۲۷۸.
- ↑ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال ۴/۴۵۳.
- ↑ تهذیب الکمال ۱۳/۲۹۲.
- ↑ الوافی ۱۶/۳۵۹.
- ↑ معجم المفسرین ۱/۲۳۷.
- ↑ تهذیب الکمال ۱۳/۲۹۲.
- ↑ التاریخ الکبیر ۴/۳۳۲.
- ↑ تهذیب الکمال ۱۳/۲۹۲.
- ↑ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال ۴/۴۵۳.
- ↑ الثقات ۶/۴۸۰.
- ↑ کشف الظنون ۱/۴۵۲ مستدرکات علم رجال الحدیث ۴/۲۷۸.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۴۰۸.
- ↑ میزان الاعتدال، ج۲، ص۳۲۶، حدیث ۳۹۴۲.
- ↑ ضحاك بن مزاحم إنما عرف بالتفسير، فأما رواياته عن ابن عباس وأبي هريرة وجميع من روي عنه، ففي ذلك كله نظر؛ الکامل فی الضعفاء، ج۴، ص۹۶؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۳۲۶، حدیث ۳۹۴۲؛ تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۷؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۴۹۴؛ الضعفاء الکبیر، ج۲، ص۲۱۸، حدیث ۹۴۴؛ تهذیب التهذیب، ج۴، ص۳۹۸، حدیث ۷۹۴.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.
- ↑ الجرح والتعدیل، ج۵، ص۳۶۶؛ تهذیب التهذیب، ج۴، ص۳۹۸، حدیث ۷۹۴.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۶؛ مشاهیر علماء الامصار، ج۱، ص۱۹۴، حدیث ۱۵۶۲.
- ↑ حسینی میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفة الامامة و الامام، ج۱، ص ۲۶۳.