الگو:صفحهٔ اصلی/پرسش برگزیده
- پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر آنان در ذیل دیده می‌شود
-
-
-
-
-
-
-
-
-
چیستی بداء
- یکی از اعتقادات مهم شیعه، اعتقاد به بداء است. بداء در لغت به معنای آشکار شدن و ظهور است و در اصطلاح یعنی خداوند، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصور بر قطعی بودن آنهاست، به عبارت دیگر ظهور امری که وقوع آن بعید می‌نموده و ظاهر، خلاف آن بوده است. در واقع، تغییری در علم الهی به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلًا خبر داده شده، ایجاد می‌شود، پس بدا، به معنای آشکار شدن بعد از خفاء است. از این رو ممکن است امری از مقدرات باشد ولی به علت فراهم نشدن شرایط یا وجود مانع، محقق نشود.
دیدگاه‌های مطرح در وقوع بدا در نشانه‌های ظهور
- بر اساس روایات، نشانه‌های ظهور به نشانه‌های حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند؛ وقوع بدا در نشانه‌های غیر حتمی مورد اتفاق همه دانشمندان است، ولی دربارۀ وقوع بدا در نشانه‌های حتمی ظهور، دیدگاه‌های مختلفی مطرح است:
- دیدگاه اول: وقوع بدا در نشانه‌های حتمی هم ممکن است.
- دیدگاه دوم: در نشانه‌های حتمی بدا رخ نمی‌دهد.
- دیدگاه سوم: در اصل نشانه‌های حتمی، بدا واقع نمی‌شود، ولی وقوع بدا در برخی از جزئیات و کیفیت آنها امکان دارد.
دلیل اول امکان بدا در نشانه‌های حتمی و نقد و بررسی آن
- برای امکان بدا در نشانه‌های حتمی ظهور به دلایل متعددی استناد شده از جمله:
- الف) روایت وقوع بدا در مورد خروج سفیانی: ابو هاشم جعفری می‌گوید: نزد امام جواد(ع) از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: «آری. گفتم: می‌ترسم درباره قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلف نمی‌شود».
- نقد و بررسی: این روایت با روایات فراوان، بلکه متواتری که تصریح به حتمی بودن نشانه‌های ظهور دارند منافات دارد و تغییرپذیر بودن همۀ نشانه‌ها مستلزم نقض غرض است، زیرا قرار دادن نشانه برای شناخت امام غایب است اگر همه نشانه‌ها تغییر کنند، شناخت امام میسر نخواهد بود، علاوه بر اینکه سند روایت نیز ضعیف است. البته ممکن است گفته شود وقوع بدا در خصوصیاتی همچون مدت زمان وقوع آن یعنی پانزده ماه باشد.
دلیل دوم بر امکان بدا و نقد و بررسی آن ب) حتمی بودن نشانه‌های ظهور به معنای بسته بودن دست خداوند در تغییر آنهاست و مخالف قرآن است. زیرا اصل اعتقاد به بدا خاستگاه قرآنی دارد چنانچه در قرآن آمده است: «خداوند برای هر امری زمانی مقرر کرده و هر چه را بخواهد، محو می‌کند یا برقرار می‌سازد و حکم اصلی نزد اوست».
- نقد و بررسی: اعتقاد به امکان وقوع بدا به معنای تحقق آن نیست، چنانچه روایت وقوع بدا در خروج سفیانی به معنای باز بودن دست خدا در تغییر آن واقعه است. امکان عقلی بدا در نشانه‌های حتمی نفی نمی‌شود بلکه تغییر نکردن چنین حوادثی به جهت فقدان شرایط یا وجود موانع است. همان گونه که ائمه با آگاهی از تحقق شرایط آن حوادث خبر از وقوع حتمی آنها داده‌اند.
دلیل سوم بر امکان بدا و نقد و بررسی آن ج) همیشگی بودن احتمال ظهور و ناگهانی بودن آن با حتمی بودن نشانه‌ها منافات دارد زیرا تا زمانی که این نشانه‌ها محقق نشوند، ظهور رخ نخواهد داد.
- نقد و بررسی: انتظار همیشگی ظهور و ناگهانی بودن ظهور، کنایه از سرعت شکل گرفتن وقایع ظهور است و این به معنای نفی نشانه‌های ظهور نیست بلکه نشانه‌های حتمی که متصل به ظهور هستند به سرعت و در زمانی که انتظارش نمی‌رود محقق می‌شوند و بلافاصله بعد از آنها ظهور رخ می‌دهد.