سوره نساء
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
چهارمین سوره قرآن و نود و دومین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مدینه با موضوع محوری زنان و مسائل خانواده کلمه نساء (زنان) بیش از ۲۰ بار در این سوره به کار رفته است و از آنجا که سی و پنج آیه اول این سوره، پیرامون مسائل خانوادگی است و اکثر احکام نهی مربوط به زنان در این سوره درج شده است، با عنوان نساء نامگذاری شده است. سوره نساء مدنی است و دارای ۱۷۶ آیه، ۳۷۶۴ کلمه و ۱۶۳۲۸ حرف است.
ششمین سوره از سوره‌های نازل شده در مدینه و از نظر حجم سومین سوره از سوره‌های هفت‌گانه «طُوَل» و بعد از سوره بقره بزرگ‌ترین سوره قرآن است و در حدود ۱/۵ جزء قرآن را دربر دارد و اولین سوره از سوره‌های یازده‌گانه «مخاطبات» است که با خطاب عمومی ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ﴾ آغاز می‌شود.
در مورد فضیلت تلاوت این سوره، پیامبر اسلام(ص) طبق روایتی فرمود: «هر کس سوره نساء را بخواند گویا به اندازه هر مسلمانی که طبق مفاد این سوره ارث می‌برد، در راه خدا انفاق کرده است و همچنین پاداش کسی را که برده‌ای را آزاد کرده به او می‌دهند»[۱].
مفسرین قرآن، بر اساس آیه اول سوره نساء متّفقند که انسان نوعی است مستقل، نه تحولیافته از نوعی دیگر نظیر میمون[۲]. بیشتر احکام فقهی مربوط به زنان و یتیمان و قوانین ارث در این سوره آمده است.
بعضی از مضامین و مطالب مهم این سوره عبارتند از: تساوی انسان در خلقت، دعوت به ایمان و عدالت، عبرت از امّت‌های پیشین، قطع رابطه دوستانه با دشمنان خدا، حمایت از یتیمان، احکام ازدواج و ارث، هجرت، جهاد در راه خدا، آیین تشکیل و اداره خانواده، صله ارحام و کمک به والدین، خویشاوندان، همسایگان، درماندگان و محرومان (تعاون اجتماعی)، جهاد، هشدار در مورد منافقین، ولایت و حکومت اسلامی، ایجاد عدالت اجتماعی، در این سوره تفصیل ﴿أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ﴾[۳] که در صراط مستقیم هستند و در سوره حمد آمده ذکر شده است، آنها انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحین هستند﴿وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا﴾[۴]. خصوصیات سه تیپ ایمانی و اجتماعی مؤمنین، کافرین و منافقین و پیامد رفتار آنها تبیین شده است.
طباطبایی نوشته است که: از ظاهر آنها (آیات سوره) بر می‌آید که یکباره نازل نشده است، هر چند که غالب آیات آن بی‌ارتباط با هم نیستند[۵].
مفاهیم بخش‌های مختلف این سوره قابل تقسیم به امور اعتقادی، اخلاقی و فقهی است. برخی آیات نامدار و مشهور سوره نساء عبارتند از:
- ﴿خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ﴾[۶]؛
- ﴿وَآتُوا الْيَتَامَى أَمْوَالَهُمْ﴾[۷]،
- ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ﴾[۸]،
- ﴿وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا﴾[۹]، ﴿لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى﴾[۱۰]،
- ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا﴾[۱۱]،
- ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾[۱۲]،
- ﴿خُذُوا حِذْرَكُمْ﴾[۱۳]،
- ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ﴾[۱۴]،
- ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ﴾[۱۵]،
- ﴿وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا﴾[۱۶]،
﴿وَمَنْ يُهَاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ﴾[۱۷]،
- ﴿إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا﴾[۱۸]،
- ﴿وَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا﴾[۱۹].[۲۰]
منابع
پانویس
- ↑ مجمع البیان، ابتدای سوره نساء.
- ↑ المیزان.
- ↑ سوره فاتحه، آیه ۷.
- ↑ «و آنان که از خداوند و پیامبر فرمان برند با کسانی که خداوند به آنان نعمت داده است از پیامبران و راستکرداران و شهیدان و شایستگان خواهند بود و آنان همراهانی نیکویند» سوره نساء، آیه۶۹.
- ↑ المیزان.
- ↑ «ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید» سوره نساء، آیه ۱.
- ↑ «دارایی‌های یتیمان را به ایشان برسانید» سوره نساء، آیه ۲.
- ↑ «بر شما حرام است (ازدواج با) مادرانتان» سوره نساء، آیه ۲۳.
- ↑ «و به پدر و مادر نکویی کنید» سوره اسراء، آیه ۲۳.
- ↑ «ای مؤمنان! در حال مستی به نماز رو نیاورید» سوره نساء، آیه ۴۳.
- ↑ «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید» سوره نساء، آیه ۵۸.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ «ای مؤمنان! آمادگی‌تان را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.
- ↑ «و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید» سوره نساء، آیه ۷۵.
- ↑ «خداوند است که جز او هیچ خدایی نیست؛ بی‌گمان (او) شما را به (هنگام) رستخیز که در (برپایی) آن تردیدی نیست فراهم می‌آورد» سوره نساء، آیه ۸۷.
- ↑ «و خداوند جهادگران را بر جهادگریزان به پاداشی سترگ، برتری بخشیده است» سوره نساء، آیه ۹۵.
- ↑ «و هر کس در راه خداوند هجرت گزیند» سوره نساء، آیه ۱۰۰.
- ↑ «که نماز بر مؤمنان فریضه‌ای است که زمان معیّن دارد» سوره نساء، آیه ۱۰۳.
- ↑ «و از خداوند آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۱۰۶.
- ↑ صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره نساء»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.