انحراف
مقدمه
کجی و انحراف وقتی بروز می‌نماید که انسان نسبت به راه مستقیم زاویه پیدا کند و از آن به راه دیگر مایل شود. واژه‌هایی همچون زَیغ و میل معادل این مفهوم در فرهنگ اسلامی است. قرآن در مورد کسانی که با سوءنیّت و بدون شایستگی سراغ آیات متشابه قرآن می‌روند می‌گوید: ﴿فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ...﴾[۱].
همچنین در مورد پیروی‌کننده از شهوات می‌گوید: ﴿وَاللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيمًا﴾[۲].
امام سجاد(ع) در موارد متعددی استقامت در مسیر حق و مصونیت از انحراف را از پروردگار عزیز طلب می‌نماید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَتِّعْنِي... وَ طَرِيقَةِ حَقٍّ لَا أَزِيغُ عَنْهَا»[۳]؛ «بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندانش... و مرا به راه شایسته هدایت راه بنمای و چنان کن که راه دیگرگون نکنم، و طریقة حق پیش پای من بگشای و چنان کن که به راه باطل نگرایم».
و در دعای ختم قرآن می‌فرماید: "بار خدایا،... و ما را در زمره کسانی قرار ده که از سر صدق معترفند قرآن از نزد تو نازل شد،... و چون قدم به راه راست قرآن نهادیم هیچ چیز ما را در راه نلغزاند"[۴]. در دعای خویش به هنگام فرا رسیدن ماه رمضان درخواست می‌کند: "بار خدایا، بر محمد و خاندان او درود بفرست. اگر در این ماه به راه کج رفته‌ایم، به راه راستمان آور و اگر از حق عدول کرده‌ایم، به حقمان بازگردان"[۵].[۶].[۷]
جلوگیری از انحراف
جلوگیری از انحراف امت
یکی از وظایف ائمه (ع) جلوگیری از انحراف در امت اسلامی است. قرآن کریم شاهدی بر این مدعاست که حتی در دوران حضور پیشوایان دین، انحرافاتی میان پیروان آنها رخ داده است. شیعیان نیز از این پدیده مستثنا نبوده و نیستند؛ به ویژه آنکه مقامات والای علمی و معنوی ائمه اطهار(ع) و بروز و نمود کرامات و آگاهی‌های غیبی ایشان برای برخی شیعیان سنگین بود و هرگونه انحراف از مسیر حق را محتمل می‌ساخت. نتیجه این مقدمات، بروز اندیشه‌های انحرافی برای برخی شیعیان در مسائل اعتقادی بود که واکنش جدی پیشوایان تشیع را به دنبال داشت.
سیره و سنت امامان معصوم(ع) بیانگر وجود وظیفه‌ای است که ایشان در برابر انحرافات برای خود احساس کرده و وارد میدان می‌شدند. مانند برخورد آن حضرات با اندیشه‌های غلو در مورد خودشان[۸].
جلوگیری از انحراف در دین
در روایاتی تصریح شده است که یکی از وظایف امام(ع) نظارت بر دین مردم است تا اگر کسانی چیزی بر آن افزوده یا از آن کاستند، دین را به حالت نخست خود برگرداند. در‌این‌باره در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: "همانا زمین خالی نمی‌شود، مگر آنکه در آن امامی است تا هرگاه مؤمنان چیزی به دین افزودند، آن را برگرداند و اگر از آن چیزی کاستند، آن را تمام کند"[۹].
همچنین در برخی روایات، رفع اختلاف‌های مردم در تفسیر دین و مقابله با جریان‌های انحرافی که در جامعه پدیدار می‌شوند در همین راستا بیان شده است[۱۰].
ساحت‌های انحراف فردی و اجتماعی
- انحراف فرهنگی:
- انحراف اخلاقی
- انحراف سلوکی:
- انحراف علمی (انحراف معرفتی):
- انحراف سیاسی (انحراف حاکمیتی):
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «اما آنهایی که در دل کژی دارند، از سر آشوب و تأویل جویی، از آیات متشابه آن، پیروی می‌کنند» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ «و خداوند می‌خواهد توبه شما را بپذیرد و آنان که از شهوت‌ها پیروی دارند می‌خواهند که شما به کجروی سترگی بیفتید» سوره نساء، آیه ۲۷.
- ↑ دعای ۲۰.
- ↑ نیایش چهل‌و‌دوم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «انحراف»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۷۳.
- ↑ ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص۲۹۵.
- ↑ «إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو إِلَّا وَ فِيهَا إِمَامٌ كَيْمَا إِنْ زَادَ الْمُؤْمِنُونَ شَيْئاً رَدَّهُمْ وَ إِنْ نَقَصُوا شَيْئاً أَتَمَّهُ لَهُمْ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۷۸.
- ↑ ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت، ص۲۲۲ تا ۲۳۵.