عبادت
عبادت به‌معنای اظهار فروتنی و طاعت و پرستش و بندگی انسان در برابر خداوند است. در آیات فراوانی به موضوع عبادت اشاره شده است: ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾ و بیان شده که عبادت هدف اصلی خلقت است.
معناشناسی عبادت
معنای لغوی
عبادت به‌معنای اظهار فروتنی و خاکساری[۱] در مقابل خداوند، طاعت[۲] و پرستش و پرستیدن[۳] است. اصل آن از "عبد" به‌معنای نهایت افتادگی در مقابل مولا[۴] و نرمش و ذلیل شدن آمده است[۵].[۶]
معنای اصطلاحی
عبادت در اصطلاح دینی یعنی اطاعت و بندگی انسان در برابر خداوند و پرستش، خداپرستی و نیایش به درگاه او. عبادت عبارت است از مواظبت بر برخی اعمال که از ناحیه شارع دستور رسیده است[۷]. انجام تکالیفی همچون نماز، روزه، حج و جهاد عبادت است، البته تلاش برای تأمین زندگی از راه حلال، آموختن دانش، جهاد در راه خدا، رسیدگی به محرومان و نیکی به پدر و مادر نیز از بزرگترین عبادت‌هاست[۸].
عبادت در قرآن
از مجموع آیات قرآن کریم استفاده می‌شود مراد از عبادت در اصطلاح قرآنی، معنای لغوی آن است یعنی اطاعت خاضعانه و بدون چون و چرا. برخی از این آیات عبارت‌اند از:
- ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * وَأَنِ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾[۹].
- ﴿إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَهَا وَارِدُونَ﴾[۱۰].
- ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ﴾[۱۱].[۱۲]
عبادت هدف خلقت
قرآن، فلسفه خلقت جن و انس را عبادت خدا می‌داند: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾[۱۳] چرا که بندگی خدا انسان را به کمال روحی و معنوی و رشد اخلاقی می‌‌رساند و از گناهان و مفاسد باز می‌دارد[۱۴]. به نظر می‌رسد، مراد از عبودیّت انسان که هدف خلقت بیان شده، تنها عبادت ظاهری و خداترسی نیست؛ بلکه رسیدن انسان به مقامی است که همه اعمال و رفتار او عبادت محسوب شود و به قصد قرب به حق‌تعالی انجام شود (رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند) و هیچ شائبه‌ای در اعمال و رفتار فردی و اجتماعی او از ریا و عجب، خودبینی، تکبر و تجاوزگری و فساد و ظلم و... نباشد؛ چنین انسانی به حق می‌پیوندد[۱۵].
اقسام عبادت
عبادت در اصطلاح قرآن مفهوم گسترده‌ای دارد. یک درجه که عالی‌ترین درجه است، این است که انسان در مقابل چیزی سجده کند. ولی از آن مرحله که بگذریم، قرآن هر اطاعتی را عبادت می‌شمارد و لذا می‌فرماید: کسی که هوای نفس خویش را اطاعت کند، خودپرست است. ﴿أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ﴾[۱۶][۱۷]. البته هر توجه یا خضوع نسبت به چیزی عبادت نیست، خضوع نسبت به چیزی اگر جنبه تقدیس پیدا کند عبادت است[۱۸].[۱۹]
بندگی خدا
بنده و عبد خدا کسی است که راه را برای اجرای فرامین پروردگار عالم هموار می‌نماید[۲۰] و تنها خواست خداوند را انتخاب کند و از کمالات والای اخلاقی است. انسان در سایه عبودیت به کمال آفرینش که همان بندگی خداست، دست می‌یابد و براساس استعداد خود، مسیر کمال را می‌پیماید. پیامبر اسلام(ص) می‌فرمایند: «مؤمن اگر بخواهد بنده شایسته‌ای باشد باید حدود خدا را نگه دارد و در عمل بندگی خود را نشان دهد»[۲۱]. تقوای الهی، رضایت به خشنودی حق تعالی، عمل با بصیرت و ... از نشانه‌های بندگی و فریب خوردن از شیطان‌های گوناگون؛ عجب و خودبینی؛ سستی و کسالت و مشغول شدن به امور دنیا هم از موانع آن محسوب می‌شود[۲۲].
اهمیّت عبادت (ارزش و جایگاه عبادت)
ضرورت عبادت
مراتب عبادت
شرایط عبادت
موانع عبادت
لوازم عبادت
آداب عبادت
آثار و نشانه‌های عبادت
فواید و کارکردهای عبادت
گستره عبادت
ویژگی های عبادت
عواقب ترک عبادت
جستارهای وابسته
- گرایش‌های انسانی
- بندگی خدا (عبادت خدا)
- عبادات شرعیه
- عبادت اهل بهشت
- عبادت غیر مولی به امر مولی
- عبادت بشر
- عبادت مشرکین
- عبادت مقربین
- عبادت عملی
- عبادت قلبی
- عبادت قولی
- عبادت خدا
- عبادت غیر خدا
- یگانه پرستی
- استحقاق عبادت
- اعمال عبادی
- تفاوت عبادت با تعظیم
- معبود
- وجوب عبادات
- بهترین عبادت
- رکوع
- سجده
- نگاه به صورت عالم
- نیکو ترین عبادت
- استنکاف از عبادت
- آفت عبادت
- برتری فضیلت علم از فضیلت عبادت
- تحرج
- دلبستگی
- رغبت عبادت
- سرکشی
- عابد
- فراغت برای عبادت
- نگاه به صورت مؤمن
منابع
پانویس
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۴۲؛ فیومی، المصباح المنیر، ج۲، ص۳۸.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج۱، ص۳۱۱، ماده «عبد»؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۲۷۲، ماده «عبد»؛ صحاح اللغه جوهری، ماده «عبد».
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۵.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۲.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۲۰۵.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۶-۴۰۷.
- ↑ مقالات فلسفی (۲)، ص۱۵۱.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۴-۱۴۵؛ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۵۳۹.
- ↑ «آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که فرمانبری شیطان نکنید که دشمن آشکاری برای شماست * و اینکه فرمانبر من باشید که راه راست همین است؟» سوره یس، آیه ۶۰-۶۱.
- ↑ «شما و آنچه جز خداوند فرمانبری می‌کنید سوخت دوزخید که شما به دورن آن می‌روید.» سوره انبیاء، آیه ۹۸-۹۹.
- ↑ «و بعضى از مردم خدا را تنها با زبان مى‌پرستند و اطاعت می‌کنند.» سوره حج، آیه ۱۱.
- ↑ اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج۱.
- ↑ و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند؛ سوره ذاریات، آیه ۵۶.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۴۴-۱۴۵.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۶-۴۰۷.
- ↑ «آیا آن کس را دیدی که هوای (نفس) خود را، خدای خویش گرفته است» سوره جاثیه، آیه ۲۳.
- ↑ آشنایی با قرآن، ج۱-۲، ص۱۹۹.
- ↑ خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۲۵۲.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۵۳۹.
- ↑ مجمع البحرین.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۷، ص۴۸.
- ↑ دهدست، محمد رضا، مقاله «بندگان خدا»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۱۷-۱۲۰؛ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۴۰۷-۴۰۸.