تفسیر ابی‌جارود (کتاب)
تفسیر ابی‌جارود کتابی است که با زبان عربی به بررسی، بحث و تفسیر قرآن کریم می‌پردازد. این کتاب به قلم زیاد بن منذر همدانی کوفی معروف به ابی‌جارود نوشته شده و انتشارات مؤسسه دارالحدیث نشر آن را به عهده داشته است.[۱]
| تفسیر ابی‌جارود | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | زیاد بن منذر همدانی کوفی معروف به ابی‌جارود |
| موضوع | تفسیر |
| مذهب | شیعه |
| ناشر | انتشارات مؤسسه دارالحدیث |
| محل نشر | قم، ایران |
| سال نشر | ۱۴۳۴ ق، ۱۳۹۰ ش |
| چاپ | ۱ |
| تعداد صفحه | ۴۱۶ |
دربارهٔ کتاب
ابن ندیم در ذکر کتاب‌هایی که در تفسیر قرآن تألیف شده است، اولین کتابی که نام می‌برد، کتاب محمد بن علی الباقر (ع) است و می‌گوید: آن را ابو الجارود زیاد بن منذر رئیس جارودیّه زیدیّه از آن حضرت روایت کرده است[۲].از گفتۀ وی روشن است که این کتاب همان تفسیر ابی الجارود است که نجاشی و شیخ طوسی هردو از آن خبر داده و سند متصل برای آن ذکر کرده‌اند[۳]. سید محسن امین نیز به استناد گفتۀ ابن ندیم این تفسیر را از تألیفات امام باقر (ع) به شمار آورده[۴] و آقا بزرگ تهرانی نیز در معرفی آن فرموده است: «ابوالجارود نامش زیاد بن منذر و از هنگام ولادتش نابینا بوده و مذهب زیدیه جارودیه به وی منسوب است و از اصحاب سه امام علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق (ع) بوده است. تفسیرش را قبل از گرایش به مذهب زیدیّه از شخص امام باقر (ع) روایت کرده و گویا آن را به املای آن حضرت نوشته است و ازاین‌رو، ابن ندیم آن را به امام باقر (ع) نسبت داده [۵]، و در چند صفحه بعد با عنوان تفسیر الامام الباقر (ع) از آن یاد کرده است»[۶].
در تفسیر قمی فراوان از این تفسیر روایت نقل شده[۷] و کثرت آن در حدّی است که آقا بزرگ تهرانی تفسیر قمی را آمیخته‌ای از تفسیر علی بن ابراهیم و تفسیر ابی الجارود دانسته است[۸]. سید بن طاووس نیز مطالبی را از این تفسیر نقل کرده است[۹].
بنابراین، در اینکه تفسیری به نام تفسیر ابی الجارود وجود داشته و حاوی روایاتی از امام باقر (ع) در تفسیر قرآن بوده، کسی تردید نکرده است؛ پس اگر آن تفسیر از طریق صحیح و مورد اعتماد به‌دست می‌آمد، به بخشی از تفسیر امام باقر (ع) دست می‌یافتیم، ولی متأسفانه خود آن تفسیر در دسترس نیست و نمی‌دانیم موجود است یا از بین رفته، و قسمت زیادی از آن‌که در تفسیر قمی نقل شده، سندش به واسطۀ کثیر بن عیاش ضعیف است و صدور آن از امام باقر (ع) محرز نیست؛ البته آقا بزرگ تهرانی مدعی شده است که قمی یا شاگردش آن روایات را از طریق ابو بصیر - که موثق است - از ابی الجارود نقل و در تفسیر خود آورد است[۱۰]، ولی ما به آن سند دست نیافته‌ایم و علاوه بر آن، خود ابی الجارود نیز توثیق خاص ندارد و روایاتی در مذمّت او نقل شده، ولی از رجال کامل الزیارات و تفسیر قمی است[۱۱][۱۲]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دریافت متن
پانویس
- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۳۷.
- ↑ نجاشی پس از معرفی ابو الجارود زیاد بن منذر فرموده است: له کتاب تفسیر القرآن رواه عن ابی جعفر (ع) اخبرنا به عدّة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن سعید قال: حدّثنا جعفر بن عبد الله المحمّدی قال: حدّثنا ابو سهل کثیر بن عیّاش القطّان قال: حدّثنا ابو الجارود بالتفسیر (رجال النجاشی، ص۱۷۰، رقم ۴۴۸) شیخ طوسی نیز پس از معرفی وی فرموده است: و له کتاب التفسیر عن ابی جعفر الباقر (ع) اخبرنا به الشیخ ابو عبد الله محمد بن محمّد بن النعمان و الحسین بن عبید الله عن محمد بن علی بن الحسین عن ابیه عن علی بن الحسین بن سعدک الهمدانی عن محمد بن ابراهیم القطانی (العطار خ ل) عن کثیر بن عیاش عن ابی الجارود عن جعفر (ع)... طوسی، الفهرست، ص۷۲، رقم ۲۹۳) البته سند هردو به واسطه «کثیر بن عیاش» ضعیف است. در سند دیگری که شیخ طوسی برای این تفسیر ذکر کرده نیز کثیر بن عیاش وجود دارد (ر. ک: طوسی، الفهرست، ص۷۳).
- ↑ ر. ک: امین، اعیان الشیعة، ج۱، ص۶۵۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۵۱، رقم ۱۲۰۲.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۶۲.
- ↑ بر اساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، در تفسیر القمی ۲۱۲ مورد از ابی الجارود روایت نقل شده که چهار مورد آن با سندی مشتمل بر کثیر بن عیاش و ادامه همان سندی است که شیخ و نجاشی نسبت به تفسیر ابی الجارود ذکر کرده‌اند و در سایر موارد جز دو مورد با تعبیر «و فی روایة ابی الجارود» به همان سند اشاره دارد و این قرینه است که این روایات نیز با همان سند از تفسیر ابی الجارود نقل شده است. در آن دو مورد سند چنین است: ۱. و حدّثنی ابی عن ظریف بن ناصح عن عبد الصمد بن بشیر عن ابی الجارود عن ابی جعفر (ع) (تفسیر القمی، ج۱، ص۲۰۹)؛ ۲. حدّثنی ابی عن صفوان بن یحیی عن ابی الجارود عن عمران بن هیثم عن مالک بن ضمرة عن ابی‌ذر (تفسیر القمی، ج۱، ص۱۰۹).
- ↑ ر. ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۰۳.
- ↑ ر. ک: سید بن طاووس، سعد السعود للنفوس، ص۲۲۳، ۲۲۶، رقم‌های ۱۱۹-۱۲۳.
- ↑ وی در الذریعه (ج ۴، ص۲۵۱ در رقم ۱۲۰۱) گفته است: نعم یروی ابو بصیر المذکور تفسیر ابی الجارود عنه و آخرجه القمی فی تفسیره من طریق ابی بصیر کما یأتی، و در رقم ۱۲۰۲ فرموده است:... و لکن تلمیذ علی بن ابراهیم بن هاشم القمی الذی اخرج هذا التفسیر فی تفسیره المطبوع رواه باسناده الی ابی بصیر یحیی بن ابی القاسم الاسدی (المتوفی ۱۵۰) المصرّح بتوثیقه کما مرّ آنفا و هو عن ابی الجارود.
- ↑ ر. ک: خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۷، ص۳۲۰-۳۲۷، رقم ۴۸۰۵، برای آگاهی از پژوهشی جدید درباره این تفسیر ر. ک: جرار، ماهر، «تفسیر ابو الجارود زیاد بن منذرة، مقدمه‌ای در شناخت عقاید زیدیّه»؛ آینۀ پژوهش، ش۹۵، ص۲۳-۲۹.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۶۲ - ۳۶۴.