علم فعلی معصوم
صفحهٔ تغییرمسیر
تغییرمسیر به:
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "علم فعلی معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
چیستی علم شأنی و علم فعلی
- مراد از علم شأنی یا ارادی امام آن است که علم به صورت فعلی و آنی نزد امام حاضر نیست، بلکه امام هر وقت اراده کند از علوم و امور غیبی آگاه می‌شود[۱] به عبارتی دیگر ارادۀ امام علت تامه برای علم است که اگر اراده کند و بخواهد علم پیدا می کند[۲] یعنی با مرحلۀ فعلیت تنها یک اراده فاصله است[۳] و البته گاهی هم بدون اراده، در خواب و رؤیا این علم حاصل می شود.[۴] از علم شأنی به غیر حضوری، ارادی و بالقوه و اشائی یاد کرده‌اند.[۵] مرحوم مظفر در تعریف علم شأنی چنین آورده است:[۶] "همانا مراد از علم ارادی و انشائی علمی است که از جانب خداوند متعال داده شده و از جانب ایشان از طریق یکی از راه های الهام یا نقر یا شنیدن یا آموزش توسط پیامبر یا موارد دیگر افاضه شده باشد و این علمی است که ویژه امام است و شامل افراد دیگر نمی‌گردد".[۷] و مراد از علم فعلی علمی است که از مرتبۀ قوه و استعداد گذشته و به مرتبه فعلیت رسیده است.[۸] مطابق علم فعلی امامان(علیهم السلام) همه چیز را بالفعل می‌دانند، جز بخش ویژه ای که مخصوص ذات پاک خداوند است.[۹] از علم فعلی به حضوری و احاطی نیز تعبیر شده است.[۱۰] برخی قائلند: "تمامی اوصاف امام(علیه السلام) و کمالات وی در مقام فعليت و در مرحله موجودیت است؛ یعنی امام، عالِم است فعلاً و دارای مقام علم فعلی است و اوصافش از علم و غیر آن در مرحله شأنیّت نیست؛ به این معنی که اگر خداوند به امام علم آموخت، می‌داند و اگر نياموخت و یاد نداد، نمی‌داند. این حرف ناشی از جهالت پاره‌ای از اشخاص است که به فکر قاصر خودشان تصور کرده‌اند؛ زیرا این حرف که اگر خدا به پیامبر(صلی الله علیه و آله) و امام(علیه السلام) یاد داد، می‌داند و اگر یاد نداد، نمی‌داند نسبت به تمامی موجودات و سایر اشخاص یکسان است".[۱۱]
روایات دربارۀ علم شأنی
- کسانی که قائل به علم اشائی و ارادی معصوم هستند به برخی از روایات استدلال کرده اند و مضمون آنها این است، اهل بیت(علیهم السلام) هر گاه بخواهند، خداوند آنان را آگاه میسازد،[۱۲] اما اگر مصلحت در ندانستن چیزی باشد کاری نمی‌کنند که آن را بدانند.[۱۳] در اصول کافی بابی وجود دارد با عنوان:[۱۴] «بابُ أنَّ الأئِمَةَ إِذَا شَاءُوا أَنْ یَعْلَمُوا عُلِّمُوا»[۱۵] سه روایت مختلف از امام صادق(علیه السلام)[۱۶] وارد شده که فرمودند: "امام هر گاه بخواهد می‌داند و یا هر وقت بخواهد خداوند آگاهش می‌کند": «إِنَّ الْإِمامَ إِذَا شَاءَ أَنْ یَعْلَمَ عُلِّم»، «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ أُعْلِم» و «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ یَعْلَمَ شَیْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ ذَلِكَ».[۱۷] این روایات علم امام را منوط بر تعلیم الهی کرده اند.[۱۸]
روایات دربارۀ علم فعلی
- برخی از روایات هم دال بر فعلی بودن علم امام هستند مانند روایاتی که می فرماید:[۱۹] "عِلْمَ مَا یَکُونُ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَهُ" نزد امام است.[۲۰] مفضل بن عمر نقل می کند، امام صادق(علیه السلام) فرمودند:[۲۱] «خداوند واجب می‌کند طاعت عبدی را بر بندگان و بعد از آن بنده می‌پوشاند خبر آسمان را؟ نه به خدا قسم خداوند کریم و رحیم‌تر از آن است که واجب کند اطاعت عبدی را بعد از آن بپوشاند خبر آسمان و صبح و شام را.»[۲۲]
جمع بندی
- در جمع بندی میان دو نظر می توان گفت حصول علم برای انسان کامل متوقف بر التفات و توجّه است که بدون اراده نیز حاصل می‌شود،[۲۳] منتها چنین نیست که تمام علوم اهل بیت(علیهم السلام) شأنی باشد بلکه برخی از علوم ایشان فعلی و حضوری است، مانند علم باطن امام که همیشه به همه چیز فعلی است و متوقف بر هیچ شرطی نیست.[۲۴] و با توجه به این مطالب تفاوت علم فعلی و شأنی امام روشن می شود.
پرسش‌های وابسته
- آیا علم معصوم دائمی است؟ (پرسش)
- علم فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم به غیب دائمی است؟ (پرسش)
- علم غیب فعلی یا حضوری یا دائمی و احاطی به چه معناست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
مدخل های زیرشاخه
- علم فعلی امام؛
- علم فعلی پیامبر؛
- علم فعلی پیامبر خاتم؛
- علم فعلی ولی؛
- علم فعلی وصی؛
- علم فعلی اهل بیت (ع)؛
- علم فعلی فاطمه زهرا (ع).
منبع‌شناسی جامع علم فعلی معصوم
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟؛ سبحانی، سیدمحمدجعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 80؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89
- ↑ ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. بخارایی زاده، سیدحبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل، کتاب و سنت، ص 19
- ↑ ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. واعظی، حسین، گستره و چگونگی علم امام از منظر کتاب، سنت و عقل، ص 190 ـ 191؛ بخارایی زاده، سیدحبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل، کتاب و سنت، ص 19
- ↑ ر.ک. مظفر، محمدحسین، پژوهشی در باب علم امام، ص 34
- ↑ ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. بخارایی زاده، سیدحبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل، کتاب و سنت، ص 19
- ↑ ر.ک. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89
- ↑ ر.ک. واعظی، حسین، گستره و چگونگی علم امام از منظر کتاب، سنت و عقل، ص 190 ـ 191
- ↑ ر.ک. قاضی طباطبایی، سیدمحمد علی، مقدمه ایی بر کتاب علم امام، ص 495
- ↑ ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مصباح یزدی، محمد تقی، شرح دعای 45 صحیفۀ سجادیه، وبگاه آیت الله مصباح
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 258
- ↑ ر.ک. مصباح یزدی، محمد تقی، شرح دعای 45 صحیفۀ سجادیه، وبگاه آیت الله مصباح؛ سبحانی، سیدمحمدجعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 80؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89
- ↑ هر سه روایت در: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 258
- ↑ ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟؛ سبحانی، سیدمحمدجعفر، منابع علم امامان شیعه، ص 80؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89؛ وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 261
- ↑ ر.ک. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج 1، ص 124
- ↑ ر.ک. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 89
- ↑ ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. وکیلی، محمدحسن، علم غیب امام، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، صفحه؟؟؟