آفرینش انسان در کلام اسلامی
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث آفرینش انسان است. "آفرینش انسان" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آفرینش انسان (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- در نظرگاه اسلامی، نوع انسان دو گونه آفرینش داشته است: یکی آفرینش از گِل و بدون پدر و مادر. این گونه آفرینش ویژه آدم(ع) و حوا است که خداوند آنان را از گِل آفرید. دوم، آفرینش از یک پدر و یک مادر که نسل انسان پس از آدم(ع) و حوا را شامل می‌شود. همه انسان‌ها از نسل آدم(ع) و حوایند که بر اثر ازدواج یک مرد و یک زن پدید آمده‌اند. گونه نخست آفرینش، تنها یک بار رخ داده است؛ اما گونه دوم همواره ادامه دارد و یکی از نشانه‌های نعمت‌های الهی و از پایه‌های تکامل بشر است. بنابر این، اصل انسان از گِل و نسل او از آب است. قرآن درباره گونه نخست آفرینش به صراحت می‌فرماید که آفرینش انسان از گِل آغاز شده است[۱] و درباره گونه دوم می‌فرماید که خداوند نژاد انسان را از ماء مهین یعنی قطره ناچیز آب آفریده است[۲][۳].
مراحل گونه نخست آفرینش
- قرآن کریم، از عنصر نخستین آفرینش انسان با چند تعبیر یاد می‌کند. گاه آن را "طین" می‌خواند به معنای گِل، و گاه "تراب" به معنای خاک[۴] و گاه ﴿حَمَإٍ مَّسْنُونٍ﴾ به معنای گِل بدبو و نیز ﴿صَلْصَالٍ﴾ به معنای گِل خشکیده[۵]. این تعابیر گوناگون حاکی از مراحل گوناگون آفرینش انسان‌اند و تناقضی میان آنها نیست؛ بدین معنا که خداوند، خاک را برای آفرینش انسان برگزید و سپس آن را به گِل مبدل ساخت و آن‌گاه گِل بویناک و سیاه و سپس خشک شد و خداوند از آن انسان را آفرید[۶]. خداوند از روح خویش در کالبدش دمید و به فرشتگان فرمان داد بر او سجده کنند[۷][۸].
مراحل گونه دوم آفرینش
- قرآن کریم آفرینش انسان به گونه دوم را دارای چند مرحله می‌داند: نطفه، عَلَقه، مُضْغه، استخوان و دمیده شدن روح[۹]. تفسیرهای قرآن کریم، گفته‌اند که مراد از "آفرینش نو" عبارت از دمیده شدن روح در کالبد جنین انسانی است که چهار ماه پس از انعقاد نطفه انجام می‌پذیرد[۱۰]. در روایات آمده است که نطفه چهل روز در رحم می‌ماند و آن گاه به صورت عَلَقه درمی‌آید و چهل روز بعد به صورت مُضغه. پس از چهار ماه، خداوند دو فرشته را به خلق کودک مأمور می‌سازد[۱۱][۱۲].
تاریخ آفرینش بشر
- برخی عمر بشر را هفت هزار سال تخمین زده‌اند. اگرچه گاه بقایایی از استخوان‌های انسان کشف می‌شود که قدمت آن به صدها هزار سال پیش می‌رسد، اما ممکن است از آنِ انسان کنونی نباشند و به نسلی که پیش از آدم و حوا می‌زیسته‌اند مربوط شوند.
- شمار جمعیت فعلی انسان‌ها نظریه هفت هزار سال را تأیید می‌کند؛ زیرا اگر نسل انسان را از آدم و حوا بدانیم، با توجه به مرگ و میرهای طبیعی و نیز ناشی از جنگ‌ها و بیماری‌ها، شمار انسان‌ها به قدری می‌رسد که امروز هست. این نظریه بر آن است که استخوان‌های کشف شده نیز به احتمال، از آنِ نوعی هستند که پیش از آدم و حوا می‌زیسته است[۱۳]. درباره عمر موجودات دیگر، در قرآن کریم نشانه‌هایی روشن یافته می‌شوند که نشان می‌دهند برخی از آنها پیش از انسان وجود داشته‌اند.
به عنوان مثال، قرآن می‌فرماید که ما امانت را بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم و آنها از حمل آن سر برتافتند و هراسیدند؛ ولی انسان آن را بر دوش گرفت[۱۴]. این آیه تصریح دارد که آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها پیش از انسان وجود داشته‌اند[۱۵].
نظریه تطور
- این نظریه بر آن است که نسل انسان به نوعی حیوان شبیه میمون برمی‌گردد که در قرن‌های متمادی تطور و تکامل یافته و به انسان امروزی رسیده است[۱۶]. اسلام این نظریه را نمی‌پذیرد و بر آن است که نسل انسان از آدم(ع) و حوا است[۱۷]. در این جا مسئله‌ای مطرح می‌شود و آن، این که آیا فرزندان آدم(ع) و حوا با یکدیگر ازدواج کرده‌اند؛ در حالی که ازدواج برادران و خواهران در ادیان الهی حرام است؟ بدین مسئله پاسخ‌هایی داده‌اند؛ از جمله آنکه حرمت ازدواج برادر با خواهر، از احکام تشریعی است نه تکوینی و این گونه احکام پیرو مصالح و مفاسدند. حکم تشریعی تغییرپذیر است؛ اما حکم تکوینی به هیچ روی تغییر نمی‌پذیرد. از این رو، می‌توان گفت که ازدواج برادر با خواهر در زمان حضرت آدم(ع) مفسده نداشته و بلکه برای بقای نسل آدم(ع) مصلحت نیز داشته است.
- در زمان شرایع بعدی بود که چنین ازدواجی با مفسده مواجه شد و حرام گشت. پاسخ‌های دیگری نیز بدین مسئله داده‌اند؛ از جمله آنکه خداوند، فرشتگان یا جنیانی را به ازدواج فرزندان آدم درآورد[۱۸][۱۹].
کمالِ آفرینش انسان
- ساختمان بدنی و ظاهری: از قرآن برمی‌آید که انسان از این لحاظ سرآمد آفریدگان نیست؛ چنان که می‌فرماید، آفرینش آسمان‌ها و زمین، شکوهمندتر از آفرینش مردم است[۲۰].
- جایگاه معنوی: انسان از این لحاظ بر بسیاری از آفریدگان برتری دارد. قرآن می‌فرماید، ما اولاد آدم را گرامی داشته و آنان را بر شماری بسیار از آفریدگان برتری داده‌ایم[۲۱]. از این تعبیر برمی‌آید که انسان، هر چند از سرمایه معنوی ارزشمندی- مانند اختیار و حسن تکلیف- بهره‌مند است، شریف‌ترین آفریده خداوند نیست[۲۲]. با این حال، او از گذر عبودیت و تقرب به خداوند می‌تواند بر همه آفریدگان مجرد و مادی برتری یابد[۲۳][۲۴].
هدف آفرینش انسان
- قرآن کریم، از علم و یقین به عنوان برترین هدف آفرینش یاد می‌کند. در واقع پیدا کردن علم و یقین و رسیدن به معرفت، هدف نهایی آفرینش انسان است. پیش از آن، عبادت جای دارد که هدف ابتدایی است؛ چنان که قرآن می‌فرماید، ما جن و انس را تنها برای عبادت آفریدیم[۲۵] و در جایی دیگر می‌فرماید، خداوند را عبادت کن تا به یقین برسی[۲۶]. بدین‌سان، انسان از گذر عبادت، به یقین می‌رسد که هدف نهایی آفرینش او است. یقین، عبارت است از معرفت به ذات و صفات خداوند متعال[۲۷].[۲۸].
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ﴿الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الإِنسَانِ مِن طِينٍ﴾؛ سوره سجده، آیه ۷.
- ↑ ﴿ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ ﴾؛ سوره سجده، آیه ۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 41-42.
- ↑ ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ﴾؛ سوره روم، آیه ۲۰.
- ↑ ﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ﴾؛ سوره حجر، آیه ۲۶، ﴿وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ﴾؛ آیه ۲۸ و ﴿قَالَ لَمْ أَكُن لِّأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ ﴾؛ آیه ۳۳.
- ↑ مجمع البیان، ۶/ ۱۱۴.
- ↑ ﴿فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ﴾؛ سوره ص، آیه ۷۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 42.
- ↑ ﴿ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ﴾؛ سوره مؤمنون، آیه ۱۳ و ۱۴.
- ↑ الدر المنثور، ۵/ ۷.
- ↑ الفروع من الکافی، ۶/ ۱۲- ۱۶.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 42.
- ↑ معارف و معاریف، ۱/ ۲۹۱.
- ↑ ﴿ إِنَّا عَرَضْنَا الأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولا ﴾؛ سوره احزاب، آیه ۷۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 42-43.
- ↑ عقاید داروین، ۱۲۶- ۱۱۱.
- ↑ المیزان، ۱۶/ ۲۶۰- ۲۵۵.
- ↑ بحار الانوار، ۱۱/ ۲۴۹- ۲۱۸؛ الاحتجاج، طبرسی/ ۲/ ۴۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 43.
- ↑ ﴿لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ﴾؛ سوره غافر، آیه ۵۷.
- ↑ ﴿وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۷۰.
- ↑ آفرینش و انسان، ۷۹- ۷۶.
- ↑ المیزان، ۱۳/ ۱۶۵- ۱۶۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 44.
- ↑ ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ﴾؛ سوره ذاریات، آیه ۵۶.
- ↑ ﴿وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ﴾؛ سوره حجر، آیه ۹۹.
- ↑ معرفت‌شناسی در قرآن، ۱۳/ ۲۱؛ پیام قرآن، ۱/ ۶۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 44.