تحدی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تحدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
تحدی: هماورد خواهی قرآن از منکران وحیانی بودن آن[۱].
واژه‌شناسی لغوی
- تحدی از ریشه حدا "با آواز شتر را پیش‌راندن"[۲] به معنای هماورد خواستن و به مبارزه طلبیدن[۳]، برای ظاهر شدن عجز آن هماورد[۴] و در اصطلاح عبارت است از مبارزه‌طلبی خدای متعال از مخالفان رسول اکرم(ص) که اگر آن حضرت را فرستاده خداوند نمی‌دانند، برای آنچه وی آورده است مانندی بیاورند[۵][۶].
تحدی در اصطلاح
- تحدی آن است، شخص مدعی پیامبری، از مخالفان خود بخواهد امری همانند، با آنچه او آورده است، بیاورند. تصریح زبانی پیامبر به تحدی ضرورتی ندارد، بلکه دلالت شواهد و قراین کفایت می‌کند [۷].
تحدی قرآن
آیات تحدی
مراحل تحدی
گستره تحدی
هماورد نمایان
تحدی یکی از راه های اثبات نبوت
تحدی در فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱
منظور آیاتی است که در مقابل کسانی که قرآن را ساخته دست بشر و یا اساطیر می‌پنداشتند خداوند به پیامبر دستور می‌دهد که آنها را به مسابقه و مبارزه دعوت کن و بگو اگر می‌توانند مثل قرآن بیاورند. تحدی به معنای مسابقه دادن درکاری، برتری‌طلبی از کسی درخواست برابری نمودن و معارضه جهت غلبه جستن بر اوست».
- ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾[۸]
- ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ﴾[۹]
- ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾[۱۰]
- ﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا * وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا﴾[۱۱]
- ﴿أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لَا يُؤْمِنُونَ * فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ﴾[۱۲]
- ﴿أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا﴾[۱۳]
- ﴿فَلَمَّا جَاءَهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِنْدِنَا قَالُوا لَوْلَا أُوتِيَ مِثْلَ مَا أُوتِيَ مُوسَى أَوَلَمْ يَكْفُرُوا بِمَا أُوتِيَ مُوسَى مِنْ قَبْلُ قَالُوا سِحْرَانِ تَظَاهَرَا وَقَالُوا إِنَّا بِكُلٍّ كَافِرُونَ * قُلْ فَأْتُوا بِكِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾[۱۴]
نکته: یکی از ویژگی‌های قرآن کریم همتاطلبی و نظیرگویی(تحدی)قرآن است.در قرآن بارها دسته‌ها و گروهها و افراد را به نطیرگویی و مبارزه جهت آوردن همانند قرآن دعوت کرده است،زیرا منکران و مخالفان قرآن-که برای آن ریشة الهی و غیبی قائل نبودند و آن را کار بشری می‌شمردند-ادعای حضرت را نادرست می‌دانستند.یکی دیگر از پرسش‌ها دربارۀ آیات تحدی،این است که آیا این آیات از نظر منطقی ترتیب خاصی داشته است؟قرآن کریم در پنج آیه،به صراحت تحدی کرده و جز یکی از این آیات(بقره:۳۳)،همگی مکی و در خطاب به معاندان و منکران وحی و نبوت است.مشهور در میان قرآن پژوهان آن است که آیات تحدی،دارای تطور بوده و در سوره‌های مکی در آغاز نسبت به کل قرآن تحدی شده است و در مرحله بعدی با ده سوره و در پایان به یک سوره تحدی شده است[۱۵] بنابراین،صاحب وحی در پاسخ به این گروه،قرآن پس از گذشت پنج سال از بعثت پیامبر نخستین بار در سورۀ طور می‌فرماید: ﴿أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لَا يُؤْمِنُونَ * فَلْيَأْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ إِنْ كَانُوا صَادِقِينَ﴾[۱۶] و بعد از این مرحله با صراحت بیشتری به تحدی می‌پردازد و می‌فرماید:اگر می‌توانید نظیر قرآن را بیاورید: ﴿فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ﴾[۱۷] و این مطلب را در شکل‌های مختلف بیان می‌کند(یونس:۳۸،هود:۱۳ و ۱۴،بقره:۲۳-۲۴)در آغاز می‌گوید:اگر می‌توانید مانند قرآن را بیاورید. {متن قرآن|عَلَى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ}}[۱۸]در مرحله بعدی می‌گوید: ﴿قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ﴾[۱۹].اگر می‌توانید ده سوره همانند.قرآن را بیاورید (هود:۱۳)اوج هماوردخواهی قرآن در سورۀ بقره است که می‌گوید:اگر رسات می‌گویید سوره‌ای مانند قرآن را ﴿فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾[۲۰]مسلما همتاطلبی در صورتی معنا دارد که افراد در فن بلاغت و فصاحت توانایی داشته باشند و در مرحله‌ای باشد که هماوردخواهی معقول باشد،مثلا اگر جوانی قدرتمند پیر مردی ضعیف و ناتوان را دعوت به مبارزه‌طلبی کند،دیگران او را به مسخره می‌گیرند و می‌گویند اینکه شجاعت نیست،اگر راست می‌گویی برو با کسی در سطح خود مبارزه کن.قرآن به اعراب اهل ادب و بلاغت و شعر و نظم و کسانی که اشعار زبده و جاویدان آنان (معلقات سبع)سالهای سال بر دیوار کعبه آویزان بود می‌گوید:اگر مدعی هستید این کار بشر است و خارق عادت نیست و نمی‌تواند معجزه پیامبر شناخته شود، بیایید و در کنار هم جمع شده و با قرآن معارضه کنید و همانندش را بیاورید که آنها می‌آیند و تلاش می‌کنند و نومیدانه بر می‌گردند و نمی‌توانند به مقصود برسند.
لذا می‌گویند این قرآن از جنس دیگری است.این کتاب سحر است.همۀ این سخنان برای این است که اگر نتوانستید مانند قرآن را بیاورید،پس بدانید که قرآن افترا نیست،کمک دیگران نیست،سحر و دروغ نیست﴿وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۲۱]در گذشته چنین سخنانی سابقه نداشته است. ﴿أَفَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءَهُمْ مَا لَمْ يَأْتِ آبَاءَهُمُ الْأَوَّلِينَ﴾[۲۲].اگر دعوت‌شدگان به تحدی پاسخ ندادند و نتوانستند شما را برای آوردن مانند قرآن توانا سازند،پس بدانید که قرآن تنها به علم خدا نازل شده است ﴿فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ﴾[۲۳] لذا در مرحله دیگر در سوره‌ای مدنی: ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ﴾[۲۴]با قاطعیت بیشتر به این عدم امکان دائمی اشاره می‌کند،بعد می‌گویند: ﴿فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ﴾[۲۵]پس اگر چنین نکردید که هرگز نمی‌توانید کرد،پس از آن آتشی که هیزمش انسان‌ها و سنگهای مورد پرستش شمایند،و برای کافران آماده شده است،پروا کنید.
نتیجه: در آیات فوق، این محورها پیرامون تحدی مطرح گردیده است:
- تحدی خداوند به بلاغت، و نظم قرآن با منکران و مخالفان آن. «علامه طباطبائی، می‌نویسد؛ برداشت تحدی به بلاغت بر این اساس است که مشخص‌ترین حالت مخاطبان عصر نزول قرآن فصاحت و بلاغت بوده است؛ بگونه‌ای که هیچ یک از امت‌ها به این مرتبه از بلاغت نبوده‌اند» (المیزان، ج ۱، ص ۶۸). هرچند که خود قرآن در این باره جهت اعجاز را بیان نکرده است.
- تحدی خداوند به آوردن معجزه‌ای همانند قرآن نازل شده بر پیامبر امی برای اثبات حقانیت آن: ﴿وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾[۲۶]
- تحدی خداوند به جامعیت قرآن برا ی اثبات حقانیت قرآن.
- تحدی خداوند به عدم اختلاف در قرآن برای اثبات حقانیت آن ﴿أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا﴾[۲۷]
- ناتوانی مشرکان از پاسخگوئی به تحدی و آوردن مثل قرآن: ﴿فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ﴾[۲۸].
- ادعای ساختگی بودن قرآن، در زبان مشرکان، زمینه تحدی خداوند با آنان: ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ﴾[۲۹][۳۰].
منابع
حسینی‌زاده، سید عبدالرسول، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۷
آقازاده، فتاح، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۲
فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ حسینی‌زاده، سید عبدالرسول، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص۲۷۳- ۲۸۶.
- ↑ ترتیب العین، ص۱۶۹، «حدا».
- ↑ لسان‌العرب، ج۳، ص۹۰، «حدا».
- ↑ مقاییس اللغه، ج۲، ص۳۵، «حدا»؛ المصطلحات الکلامیه، ص۶۴.
- ↑ المصطلحات الکلامیه، ص۶۴.
- ↑ حسینی‌زاده، سید عبدالرسول، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص۲۷۳- ۲۸۶.
- ↑ آموزش کلام اسلامی، ج ۲، ص ۳۸-۴۰.
- ↑ «و اگر در آنچه بر بنده خود فرو فرستاده‌ایم تردیدی دارید، چنانچه راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و (در این کار) گواهان خود را (نیز) در برابر خداوند، فرا خوانید * و اگر چنین نکردید- که هرگز نمی‌توانید کرد- پس، از آتشی پروا کنید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست؛ برای کافران آماده شده است» سوره بقره، آیه ۲۳-۲۴.
- ↑ «یا می‌گویند (پیامبر) آن را بربافته است، بگو: اگر راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و هر کس جز خداوند را می‌توانید فرا خوانید * بلکه آنچه را که به دانش آن چیرگی نداشتند و هنوز تأویل آن به آنان نرسیده است دروغ شمردند؛ پیشینیان اینان نیز همین‌گونه (کتاب آسمانی را) دروغ شمردند و بنگر که سرانجام ستمگران چگونه بود» سوره یونس، آیه ۳۸-۳۹.
- ↑ «یا می‌گویند که آن (قرآن) را بربافته است (و از خداوند نیست)! بگو اگر راست می‌گویید ده سوره‌ای بربافته مانند آن بیاورید و هر که را هم می‌توانید به جای خداوند، (به یاوری) فرا خوانید * پس اگر (فراخوان) شما را پاسخ نگویند بدانید که با دانش خداوند فرو فرستاده شده است و اینکه هیچ خدایی جز او نیست، اکنون آیا گردن می‌نهید؟» سوره هود، آیه ۱۳-۱۴.
- ↑ «بگو: اگر آدمیان و پریان فراهم آیند تا مانند این قرآن آورند هر چند یکدیگر را پشتیبانی کنند همانند آن نمی‌توانند آورد * و بی‌گمان ما برای مردم در این قرآن از هر مثلی گوناگون آورده‌ایم امّا بیشتر مردم جز سر ناسپاسی ندارند» سوره اسراء، آیه ۸۸-۸۹.
- ↑ «یا می‌گویند (خود) آن را فرا بافته است (نه،) بلکه ایمان ندارند * پس اگر راست می‌گویند گفتاری مانند آن بیاورند» سوره طور، آیه ۳۳-۳۴.
- ↑ «آیا به قرآن نیک نمی‌اندیشند که اگر از سوی (کسی) جز خداوند می‌بود در آن اختلاف بسیار می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۸۲.
- ↑ «و چون حقّ از سوی ما به آنان رسید گفتند: چرا به او مانند آنچه به موسی داده شد نداده‌اند؟ مگر اینان پیش‌تر آنچه را که به موسی داده شد انکار نکردند؟ گفتند: * بگو: اگر راست می‌گویید (خود) کتابی از سوی خداوند بیاورید که از آن دو رهنمون‌تر باشد تا من از آن پیروی کنم» سوره قصص، آیه ۴۸-۴۹.
- ↑ در این باره ر.ک:فخر رازی،تفسیر کبیر،ج ۱۷،زمخشری،ج ۲،ص ۳۸۳،برسوی،روح البیان،ج ۴،ص ۱۲۸،مجمع البیان،ج ۵،ص ۲۲۲
- ↑ «یا می‌گویند (خود) آن را فرا بافته است (نه،) بلکه ایمان ندارند * پس اگر راست می‌گویند گفتاری مانند آن بیاورند» سوره طور، آیه ۳۳-۳۴.
- ↑ «یا می‌گویند (پیامبر) آن را بربافته است، بگو: اگر راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و هر کس جز خداوند را می‌توانید فرا خوانید» سوره یونس، آیه ۳۸.
- ↑ «بگو: اگر آدمیان و پریان فراهم آیند تا مانند این قرآن آورند هر چند یکدیگر را پشتیبانی کنند همانند آن نمی‌توانند آورد» سوره اسراء، آیه ۸۸.
- ↑ «یا می‌گویند که آن (قرآن) را بربافته است (و از خداوند نیست)! بگو اگر راست می‌گویید ده سوره‌ای بربافته مانند آن بیاورید و هر که را هم می‌توانید به جای خداوند، (به یاوری) فرا خوانید» سوره هود، آیه ۱۳.
- ↑ «و اگر در آنچه بر بنده خود فرو فرستاده‌ایم تردیدی دارید، چنانچه راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و (در این کار) گواهان خود را (نیز) در برابر خداوند، فرا خوانید» سوره بقره، آیه ۲۳.
- ↑ «و (چنین) نیست که این قرآن را از سوی کسی بربافته باشند و جز از سوی خداوند باشد؛ بلکه هماهنگ با چیزی است که پیش از آن بوده است و بیان روشن کتاب است، در آن هیچ تردیدی نیست، از سوی پروردگار جهانیان است» سوره یونس، آیه ۳۷.
- ↑ «پس آیا در این گفتار نیندیشیده‌اند یا آنچه به نیاکانشان نرسیده بود به آنان رسیده است؟» سوره مؤمنون، آیه ۶۸.
- ↑ «پس اگر (فراخوان) شما را پاسخ نگویند بدانید که با دانش خداوند فرو فرستاده شده است و اینکه هیچ خدایی جز او نیست، اکنون آیا گردن می‌نهید؟» سوره هود، آیه ۱۴.
- ↑ «و اگر در آنچه بر بنده خود فرو فرستاده‌ایم تردیدی دارید، چنانچه راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و (در این کار) گواهان خود را (نیز) در برابر خداوند، فرا خوانید» سوره بقره، آیه ۲۳.
- ↑ «و اگر چنین نکردید- که هرگز نمی‌توانید کرد- پس، از آتشی پروا کنید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست؛ برای کافران آماده شده است» سوره بقره، آیه ۲۴.
- ↑ «و اگر در آنچه بر بنده خود فرو فرستاده‌ایم تردیدی دارید، چنانچه راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و (در این کار) گواهان خود را (نیز) در برابر خداوند، فرا خوانید» سوره بقره، آیه ۲۳.
- ↑ «آیا به قرآن نیک نمی‌اندیشند که اگر از سوی (کسی) جز خداوند می‌بود در آن اختلاف بسیار می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۸۲.
- ↑ «و اگر چنین نکردید- که هرگز نمی‌توانید کرد- پس، از آتشی پروا کنید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست؛ برای کافران آماده شده است» سوره بقره، آیه ۲۴.
- ↑ «یا می‌گویند (پیامبر) آن را بربافته است، بگو: اگر راست می‌گویید سوره‌ای همگون آن بیاورید و هر کس جز خداوند را می‌توانید فرا خوانید» سوره یونس، آیه ۳۸.
- ↑ سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۲۷۶-۲۷۹.