ویژگی‌های قرآن

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

قرآن کریم دارای ویژگی‌هایی است که برخی از آنها عبارت‌اند از: جاذبه و حلاوت ویژه قرآن؛ حیات و تمدن‌سازی قرآن؛ جاودانگی و جهان‌شمولی؛ تحریف‌ناپذیری و اعجاز قرآن و ... .

مقدمه

یکی از مباحث مهم در عرصه قرآن‌شناسی، بررسی ویژگی‌ها و امتیازات قرآن است. اندیشمندان اسلامی[۱] برای قرآن ویژگی‌های فراوانی برشمرده‌اند که برخی از آنها عبارت‌اند از:

  1. قرآن، کتابی جهانی و جاودانه: قرآن کریم به استناد دو آیه شریفه: وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ[۲] و مَّا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ[۳] برجامعیت خود پا فشرده است. اندیشوران مسلمان نیز از آغاز به استناد ادله مختلف ازجمله همین آیات به جامعیت قرآن اذعان کرده‌اند، آنچه محل بحث و اختلاف است، دامنه این جامعیت است. آیا معنای اینکه قرآن بیان هر چیزی است و چیزی در قرآن فروگذار نشده تمام دانش‌های الهی و غیر الهی است یا آنکه ناظر به دانش‌های الهی است که در حوزه هدف‌های تربیتی و انسان‌سازی قرآن قرار دارد؟ دیدگاه نخست را دیدگاه حداکثری درباره جامعیت قرآن می‌دانند و از دیدگاه دوم به‌عنوان دیدگاه اعتدالی یاد می‌شود. از سویی دیگر قرآن کریم از این‌جهت که در میان قومی خاص و در یک منطقه محدود جغرافیایی پدیدار شده با سایر کتب آسمانی همسان است، اما ازاین‌جهت که پیام خود را به خاستگاه خود، منحصر نکرده و جهانیان را مخاطب ساخته به آنها متفاوت است. قرآن با صراحت تمام اعلام داشته که روی سخنش با جهانیان است. کاربرد عبارت‌هایی نظیر يا أَيُّهَا النَّاسُ، يا بَني‏ آدَمَ و يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ در قرآن خود دلیلی بر این مدعاست. چنان‌که آیاتی همچون: إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ[۴]؛ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ[۵] و آیه: وَمَا هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ[۶]، بر جهان‌شمولی و فراگیر بودن گسترده پیام قرآن تأکید کرده است. در آیاتی که خطاب قرآن به همه مردم عالم است، درواقع می‌خواهد بگوید قرآن اختصاص به قوم و دسته خاصی ندارد[۷]. جاودانگی قرآن نیز اقتضای دین خاتم است؛ زیرا دینی که خود را خاتم ادیان و پیام‌آور خود را خاتم پیامبران دانسته است، باید جاودانه باشد، وگرنه لازم می‌آید که پس از پایان یافتن عصر نزول قرآن، مردم بدون آیین مانده و تکلیف از ایشان برداشته شده باشد. سرّ اینکه معجزه اصلی خاتم انبیا از نوع سخن انتخاب شده است این است که این دین، دین خاتم است و دینی است که باید برای همیشه باقی بماند و باید جاودان بماند و یگانه اثری که می‌تواند به‌طور جاویدان و دست نخورده باقی بماند سخن است[۸]. از سوی دیگر جاودانگی و فرا زمانی بودن قرآن با انتساب آن به خداوند که محیط به تمام عصرها و زمان‌هاست، سازگار است. امام صادق (ع) با اشاره به جاودانه بودن قرآن چنین فرموده است: "قرآن زنده است، مرگ بدان راه ندارد و بسان گردش شب و روز و آفتاب و ماه در جریان است"[۹].[۱۰]
  2. تحریف‌ناپذیری قرآن: اندیشمندان اسلامی[۱۱] بر عدم تحریف قرآن تأکید کرده و بر این باور هستند که قرآن کریم از صدر اسلام تا به حال یک کلمه یا یک حرف از آن کم یا زیاد نشده است[۱۲] و اگر تحریفی در قرآن صورت گرفته باشد، باید ائمه(ع) و اصحاب به آن استدلال می‌کردند[۱۳].
  3. اعجاز قرآن: قرآن جامع لطایف و حقایق و دقایق توحید است که عقول اهل معرفت در آن حیران می‌ماند و این اعجاز بزرگِ این صحیفه نورانی است. از دیگر موارد اعجاز قرآن حسن ترکیب، لطف بیان، غایت فصاحت و بلاغت و چگونگی دعوت آن است[۱۴].
  4. میزان و مرجع بودن قرآن: قرآن کریم میزان و مرجع منابع دیگری چون سنت به شمار می‌رود؛ از این‌رو یک میزان در صحت و اعتبار حدیث، عرضه آن به قرآن است و حدیثی که مخالف قرآن باشد مردود است[۱۵].
  5. هدایت‌ بودن قرآن: قرآن مجموعه‌ای است که به صورت‌های مختلف راه‌های سعادت بشری را بیان کرده است؛ گاهی صریح و گاهی با کنایه، گاهی به صورت احکام و گاه به صورت قصص و حکایت[۱۶]؛ بر همین اساس قرآن کریم نشان‌دهنده راه وصول به مقامات اخروی و درجات عالی[۱۷] و حبل ممدود میان آسمان و زمین است[۱۸].
  6. حجیت ظواهر قرآن: ظواهر قرآن کریم حجت است و فرقی میان ظواهر قرآن و غیر قرآن نیست[۱۹].[۲۰]
  7. حیات‌بخشی و تمدن‌سازی قرآن: برای هر آشنای با قرآن آشکار است که در تمام آموزه‌های قرآن نوعی حیات‌بخشی نهفته است و چنان نیست که در قرآن تنها یک دسته از مطالب خشک و بی‌روح آمده باشد. ازاین‌جهت آموزه‌های قرآن را نمی‌توان با سایر آموزه‌ها مقایسه کرد[۲۱] و این کتاب در تکوین سرنوشت جوامع اسلامی تأثیر گذاشته است[۲۲].
  8. قرآن دارای مرتبه‌ای بس بالاتر در مقایسه با همه کتاب‌ها و گفتارها حتی در مقایسه با گفتار نبوی و گفتار علوی نهج‌البلاغه است و باید تأکید کرد که جذبه، جاذبه و بلندای ساختاری و متنی قرآن با هیچ‌چیز دیگری قابل‌مقایسه نیست.
  9. قرآن به خاطر برخورداری از روح حیات‌بخش و پویایی، هم‌صدایی با فطرت، ایجاد شور و انگیزش غیرقابل‌مقایسه با هر کتاب فلسفی، کلامی و یا عرفانی دیگر است. به این معنا که این دست از کتاب‌ها را باید صرفاً حاوی مجموعه‌ای از آموزه‌ها دانست، بی‌‌آنکه قادر باشند شور، امید، پویایی و در یک کلمه حیات را در مخاطبان خود پدیدآورند. ازاین‌جهت می‌توان برای قرآن تمدن‌سازی قائل شد.
  10. خداوند در قرآن جذبه و جذبه‌ای قرار داده که قابل‌مقایسه با هیچ پدیده‌ای دیگر نیست. از این‌رو قرآن را نباید با هیچ‌یک از دستاوردهای هنری زیبای بشر مقایسه کرد. سیری‌ناپذیری انسان از تلاوت قرآن و تأثیر شگفت تلاوت و یا شنیدن آوای تلاوت بر روح و روان آدمی را می‌توان به‌عنوان شاهدی بر مدعای خود برشمرد[۲۳].

منابع

پانویس

  1. ملاصدرا، اسرارالآیات، ص۲۰۸؛ مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیرالمراغی، ج۹، ص۱۵۳ - ۱۵۴؛ مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، ج۴، ص۱۷۱؛ ج۵، ص۲۷۴.
  2. سوره نحل، آیه ۸۹.
  3. سوره انعام، آیه ۳۸.
  4. سوره انعام، آیه ۹۰.
  5. سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
  6. سوره قلم، آیه ۵۲.
  7. مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۱، ص۴۴.
  8. مطهری مرتضی، نبوت، مجموعه آثار، ج ۴، ص۵۲۹.
  9. محمدباقر مجلس، بحارالانوار، ج ۳۵، ص۴۰۴؛ محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۲۰۴.
  10. نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص۱۷ تا ۲۴.
  11. سید مرتضی، علم الهدی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، ص۳۶۱ - ۳۶۳؛ فخررازی، محمدبن عمر، مفاتیح‌الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۲۰، ص۳۰۵؛ ج۲۱، ص۴۱۶؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۰۷ ـ ۱۰۸؛ خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۰۰ ـ ۲۰۱.
  12. امام خمینی، کشف‌اسرار، ص۱۱۴؛ تنقیح‌الاصول، ج۳، ص۱۳۰ ـ ۱۳۲؛ انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۳.
  13. تنقیح‌الاصول، ج۳، ص۱۳۱؛ انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۵ ـ ۲۴۶.
  14. امام‌خمینی، آداب‌الصلاة، ص۲۶۳ ـ ۲۶۴.
  15. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۹۲.
  16. امام‌خمینی، آداب‌الصلاة، ص۱۸۷؛ همو، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۶۱ ـ ۳۶۲ و ۴۵۸.
  17. چهل‌حدیث، ص۵۰۴.
  18. امام‌خمینی، حدیث‌جنود، ص۴ ـ ۵.
  19. امام‌خمینی، انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۱.
  20. صاحبی، باقر، مقاله «قرآن»، دانشنامه امام خمینی ج۸، ص ۱۶۰.
  21. مطهری مرتضی، نبوت، مجموعه آثار، ج ۴، ص۶۰۴.
  22. مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۱، ص۹.
  23. نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص۱۷ تا ۲۴.