خلافت الهی در لغت

مقدمه

• از نظر لغوی، خلیفه مشتق از خَلَف، به معنای آمدن چیزی بعد از چیزی که به جای آن قرار بگیرد، است: أن يجي‏ء شي‏ء بعد شي‏ء يقوم مقامه.
• بنابراین، خلیفه به معنای جانشین است؛ لذا برخی در معنای لغوی آن نوشته‌اند: "خلیفه در لغت به معنای کسی که جانشین غیرش است یا بَدَل از او در عملی که انجام می‌داده. خلیفه در اصل: خلیف بر وزن فعیل به معنای فاعل بوده و تاء در آن برای مبالغه در وصف، مثلِ علامة است".
• دیگری نوشته است: "معنای اصلی خلف، عبارت از چیزی که پشت سرِ چیزی باشد، و در مقابل بودن، ضدّ آن است؛ و آن یا از جهت زمانی است یا مکانی یا از جهت کیفیت. کیفیت، مانندِ جانشین شدن مردی از پدرش در خصوصیات اخلاقی و کیفیت روش زندگی" و در ادامه می‌نویسد: "جمع خلیفه، خلائف مثل: کریم و کرائم و جمع خلیف، خُلَفا، مثل شریف و شُرَفا است"
• خلیفه بر وزن فعیله است و حرف "تا" در آن برای مبالغه و جمع آن خلائف و خلفاء می‌باشد. خلیفه و خلافت از ریشه خلف (پشت سر) به معنای جانشینی است.
• ابن ‌منظور ذیل واژه خلف می‌گوید: "خَلَفَه يَخْلُفُه یعنی جانشین شد. خَلَفَ فلان فلاناً یعنی فلانی جانشین فلانی شد. اسْتَخْلَفَهُ یعنی او را جانشین خود قرار داد. الخَلِيفةُ: الذي يُسْتخْلَفُ ممن قبله، و الجمع خَلَائِف کسی که به جای شخص پیش از خود مینشیند و جمع کلمه خلیفه، خلائف است. الخِلَافة به معنای پادشاهی می‌باشد".
• راغب اصفهانی می‌نویسد: خلافت به معنای نیابت و جانشینی از دیگری وضع گردیده است که این جانشینی یا به علت غایب بودن شخص یا مرگ وی و یا ناتوانی او و یا برای احترام و شرافت جانشین می‌باشد و جمله إستخلف الله عباده في الأرض به معنای اخیر می‌باشد که خداوند اولیای خویش را در زمین خلافت و نمایندگی می‌دهد.
• هم‌چنین در کتاب العین بیان گردیده است که: خلیفه کسی است که به جای شخص پیش از خودش می‌نشیند و جای او را می‌گیرد. جن ریاست و عمارت دنیا را دارا بود، پس حق تعالی آدم و ذریه‌اش را جانشین وی قرار داد و قول حق تعالی این است که همانا من در زمین خلیفه قرار دادم..
• نیز در مقایس اللغة در این زمینه وارد شده است که: خلافت بدین جهت خلافت و جانشینی نامیده شده است که دومی بعد از اولی می‌آید و جانشینش می‌گردد و می‌گوید: "نشستم جانشین فلانی یعنی بعد از او".
• در مجمع البحرین از قول ابن اثیر بیان شده است که: خلیفه کسی است که مقام کسی را که رفته برمی‌گزیند و جانشین وی می‌شود و مکان او را پر می‌کند.
• در قاموس قرآن نیز آمده است: "خلیفه به معنای نائب و جانشین می‌باشد".
• آیت‌الله جوادی آملی هم در این باره می‌فرمایند: "خلیفه، فعیله به معنای فاعل است نه به معنای مفعول، جانشینی سابق، نه کسی که ملحوق به دیگری است و پس از او بر جای وی مینشیند گرچه برخی چنین پنداری را ارائه کرده‌اند".
• در غیاث اللغات خلافت به معنای به جای کسی و بعد از وی بودن، تعبیر شده است.
• دهخدا نیز در لغت نامه خود آورده است: "خلافت مصدر "خلف" و به معنای جانشین بیان شده است".
• مرحوم طالقانی در کتاب تفسیرش آورده: "خلیفه، از خلف، کسی که جای دیگری بنشیند و قائم مقام او باشد و کار او را سامان بخشد، تاء برای مبالغه است".
• در فرهنگ فارسی هم خلیفه دارای معنای متعددی می‌باشد که از جمله برای خلیفه معانی جانشین، ولی‌عهد، شاه، شاهنشاه و غیره ذکر شده است.
• بنابر آن‌چه تاکنون بیان شد، "خلیفه" یعنی کسی که جای شخص دیگر می‌نشیند و شخص جانشین در حکم کسی است که جانشینی او را بر عهده گرفته است و باید همه شئون و کارهایی که بر عهده یک جانشین می‌باشد را نیز تقبل نماید