احمد بن معافی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
از راویان امام رضا(ع). ابو جعفر[۱]احمد بن معافی، در متون حدیثی شیعه، در طریق دو روایت قرار دارد که یکی از آنها از امام رضا(ع) است[۲]. به نظر می‌رسد اولین‌بار شیخ طوسی در کتاب الأمالی خود به ذکر یکی از این احادیث پرداخته که در آن احمد بن معافی از قول امام رضا(ع) از پدرانش از پیامبر(ص) از قول جبرئیل و مکائیل و اسرافیل از قلم و لوح و از قول خدای تعالی نقل کرده است: علی(ع) دژ و پناهگاه من است و هرکس داخل آن شود، از آتش من ایمن گردد[۳]. این روایت با استناد به همین منبع در دیگر متون روایی انعکاس یافته است[۴].
روایت دیگر درباره زیارت قبر امام حسین(ع) است که ابن قولویه از طریق احمد با واسطه علی بن جعفر از امام هادی(ع) نقل می‌کند[۵]. قابل ذکر است که در روایت ابن قولویه، ابن معافا ثعلبی آمده است که از دایره بحث خارج است. در خصوص ابن‌معافی در متون رجالی کهن مطلبی دیده نمی‌شود. فقط ابن‌داود به استناد داده شیخ طوسی در رجالش، او را از اصحاب امام جواد و موثق خوانده[۶] و برخی دیگر نیز آن را تکرار کرده‌اند[۷]، در حالی‌که چنین مطلبی در آثار رجالی شیخ دیده نمی‌شود، چنان که برخی از بزرگان به آن توجه داده‌اند[۸]. محسن امین با ذکر این مطلب می‌افزاید: ممکن است چنین اشتباهی به دلیل اغلاطی باشد که در کتب ابن داود موجود است و چنین نامی به اسم دیگری ذکر شده باشد[۹]. در تأیید کلام او می‌توان به عدم وجود روایتی از احمد بن معافی از قول امام جواد(ع) نیز توجه داشت.
نمازی بی‌آنکه دلیلی اقامه کند، تلویحاً به دو تن به نام احمد بن معافی اشاره می‌کند و می‌نویسد: احتمال دارد احمد بن معافی ثعلبی واقع شده در طریق ابن قولویه و راوی حدیث قدسی در الأمالی، با احمد بن معافی که گفته شده شیخ او را از اصحاب امام جواد(ع) شمرده و توثیقش کرده یکی باشد[۱۰]. البته وجهی برای این احتمال دیده نمی‌شود، چون هیچ‌یک در یکی‌بودن احمد بن معافی تردیدی نداشته‌اند و بحث فقط بر سر این است که آیا شیخ چنین سخنی گفته است یا خیر.
در هر حال، نام احمد در زمره راویان امام رضا(ع) قرار دارد و از امام رضا(ع)[۱۱] و علی بن جعفر همدانی[۱۲] روایت دارد و افرادی چون محمد بن علی بن معمّر[۱۳] از او روایت می‌کنند. البته در متون روایی و رجالی از فردی به نام حمدان بن معافی صبیحی نیز سخن به میان آمده که در برخی موارد اشتراک‌هایی با احمد پیش‌گفته دارد. از جمله در حدیثی، محمد بن علی بن معمر کوفی در واسط از حمدان بن معافی صبیحی روایتی نقل می‌کند[۱۴] که با طریق و بستر حدیث قدسی آمده در روایت احمد همسوست، هر چند محتوا و مضمون دیگری دارد، اما نمی‌توان این دو را فردی واحد دانست، چون روایات ذکر شده از حمدان، راویان و مروی‌عنه‌های او با احمد تفاوت جدی دارد، هر چند برخی به اتحاد این دو گرایش یافته و تعدد ظاهری را ناشی از خطای استنساخ دانسته‌اند[۱۵].[۱۶].[۱۷]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الیقین، ص۳۷۲.
- ↑ الامالی، طوسی، ص۳۵۳؛ الیقین، ص۳۷۲.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۳۵۳.
- ↑ بحار الأنوار، ج۳۹، ص۲۴۷؛ الجواهر السنیة، ص۲۶۷.
- ↑ کامل الزیارات، ص۳۴۵؛ بحار الأنوار، ج۹۸، ص۱۴۳؛ وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۳۷۹.
- ↑ کتاب الرجال، ابن داود، ص۴۵.
- ↑ جامع الرواة، ج۱، ص۷۲.
- ↑ نقد الرجال، ج۱، ص۱۷۳؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۳۳.
- ↑ أعیان الشیعة، ج۳، ص۱۷۶.
- ↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۴۸۹.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۳۵۳.
- ↑ کامل الزیارات، ص۳۴۵؛ بحار الأنوار، ج۹۸، ص۱۴۳.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۳۵۳.
- ↑ الأمالی، طوسی، ص۶۳۰، ۶۴۴؛ مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۵.
- ↑ الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا(ع)، ج۱، ص۱۰۱.
- ↑ منابع: أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبد الکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار طلایی، محمدباقر بن محمد تقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، مکتبة المحمدی، بیتا: الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا، محمد مهدی نجف (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضاع، اول، ۱۴۰۷ق؛ الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، نجف، المکتبة العلمیة ۱۳۸۴ق؛ کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، حسین بن محمد تقی معروف به محدث نوری (۱۳۲۰ق)، بیروت، مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، دوم، ۱۴۰۸ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علها لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ الیقین باختصاص مولانا علی(ع) بإمرة المؤمنین، علی بن موسی معروف به سید بن طاووس (۶۶۴ق)، تحقیق: اسماعیل انصاری زنجانی، قم، دار الکتاب الجزائری، اول، ۱۴۱۳ق
- ↑ امیری، زکیه سادات، مقاله «احمد بن معافی»، دانشنامه امام رضا ص ۷۲۹.