شورش خوارج
شورش خوارج پس از جنگ نهروان
بعد از اینکه خوارج در جنگ نهروان کشته شدند، چندین شورش از طرف بازمانده‌های آنها صورت گرفت مانند:
- شورش اشرس بن عوف شیبانی با دویست نفر که علی(ع)، ابرش بن حسان را با سیصد تن به سوی وی فرستاد و بعد از نبرد این دو اشرس در ربیع ثانی سال ۳۸ هجری کشته شد.
- بعد از او هلال بن عُلفه همراه برادرش مُجالد، شورش کرد. علی(ع)، معقل بن قیس ریاحی را به سوی او روانه ساخت و معقل، او و یارانش کشت.
- اشهب بن بشر از [قبیله] بُجَلیه بعد از خواندن نماز بر هلال بن عُلفه و یارانش، با یکصد و هشتاد تن شورش کرد؛ علی(ع)، جاریة بن قُدامه را به سوی ایشان روانه کرد. بعد از نبرد این دو اشهب و یارانش در جمادی ثانی سال ۳۸ [هجری] از پای‌درآمدند.
- آن‌گاه، سعید بن قفل تیمی، از [قبیله] تیم الله بن ثعلبه، در ماه رجب، همراه دویست مرد شورش کرد و به دو فرسنگی مدائن آمدند. سعد بن مسعود به جانب ایشان روان شد و در رجب سال ۳۸ هجری، هلاکشان ساخت.
- سپس ابو مریم سعدی تمیمی خروج کرد. بیشتر همراهان وی، از عجم بودند، او با یارانش به پنج فرسنگی کوفه رسید. علی(ع) سفیری نزد وی فرستاد و او را به بیعت و داخل شدن در کوفه فرا خواند. او نپذیرفت و گفت: میان ما، جز جنگ نیست. آن‌گاه، علی(ع)، شریح بن هانی را با هفتصد تن به سوی او فرستاد. خوارج بر شُرَیح و یارانش هجوم آوردند و اینان از هم گسیختند. علی(ع) خود، حرکت کرد و پیشاپیش، جاریة بن قدامه سعدی را فرستاد. آنان دعوت علی (ع) را نپذیرفتند، لذا یاران علی(ع)، آنها را کشتند و از آنان جز پنجاه تن زنده نماندند که امان خواستند و علی(ع) امانشان داد[۱].
شورش خوارج در دوران امویان
یکی از نتایج مهم جنگ صِفِّین که بر اوضاع کلی اسلامی تاثیر داشت تشکیل گروهی به نام خوارج بود. این گروه که بعد از فتنه عمروعاص پدید آمدند در مقابل امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفتند و از طرفی دیگر هم معاویه را نیز منحرف می‌دانستند، لذا معاویه نیز از خوارج نفرت داشت.
بعد از انتقال مرکز خلافت از کوفه به دِمَشق، خوارج هیچگاه تحت پرچم واحدی درنیامدند و همواره با همدیگر اختلاف داشتند لذا سرکوب آنان توسط فرمانداران معاویه به سهولت انجام می‌گرفت. در زمان معاویه چندین جنگ برعلیه او انجام دادند مانند:
- خوارج کوفه به رهبری فروة بن نوفل اشجعی بعد از صلح میان امام حسن(ع) و معاویه مخالفت کردند و علیه او شورش کردند، منتها توسط نیروهای نظامی معاویه سرکوب شدند.
- جنبش مستورد بن علقمه (در سال ۴۳) در برابر معاویه، از بزرگ‌ترین شورش‌های خوارج است. مغیرة بن شعبه، استاندار اموی کوفه در منطقه مذار میان واسط و بصره با آنان درگیر شد، رهبران‌شان را کشت و موفق شد جلوی فعالیت آنان را گرفته و خطر آنان را از کوفه دور کند.
- خوارج کوفه در سال ۵۸ / ۶۷۸م. فرصت دیگری برای انقلاب در برابر حکومت اموی ـ به رهبری حیان بن ظبیان سلمی ـ به دست آوردند اما در سال بعد، با کشته شدن همگی آنان در جنگی در بانقیا[۲]، این شورش پایان یافت.
- خوارج بصره در سال ۴۱ / ۶۶۱ به رهبری سهم بن غالب و خطیم باهلی شورش کردند. ابن عامر، استاندار اموی با آنان درگیر شده سرکوب‌شان کرد[۳].
زیاد بن ابیه استاندار بصره و سپس فرزند او عبیدالله همواره با ایشان درگیر بوده و آنها را تعقیب می‌کردند. برخی از آنان را زندانی و برخی دیگر را کشتند[۴]. با وجود شدّت عمل و خشونت استانداران در همه دوران معاویه سرزمین عراق همچنان ناآرام بود[۵].
بعد از دوران معاویه خوارج پیوسته با امویان مخالفت می‌کردند؛ زیرا آنان را غاصبان خلافت می‌دانستند. آنان نظام جدیدی در بسیج نظامی بنا نهادند که بر [دو اصل نظامی:] حرکت [و جابه‌جایی] سریع نیروها و ابتکار عمل در میدان نبرد تکیه داشت و همین موجب استمرار حرکت‌شان شد. آنها ابتدا با عبدالله بن زبیر هم‌پیمان شدند منتها بعد از اینکه مشخص شد ابن زبیر مخالف نظر آنان است، این هم‌پیمانی از بین رفت و آنان مکه را ترک کردند. بر اثر این اقدام، خوارج به فرقه‌های مختلفی تقسیم شدند و درگیری داخلی میان‌شان بروز کرد. مشهورترین این گروه‌ها ازارقه، صُفْریه و اباضیه بودند[۶].[۷]
شورش خوارج در دوران عباسیان
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۵۰۷.
- ↑ ولهوزن، یولیوس، الدولة العربیة و سقوطها، ص۵۸ - ۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ الرسل والملوک، ج۵، ص۱۷۰ - ۱۷۱؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۹۹، ۳۱۲ و ۳۱۳.
- ↑ طقوش و جعفریان، دولت امویان ص ۲۳.
- ↑ مبرد، ابوالعباس محمد بن یزید، الکامل فی اللغة و الأدب، ج۲، ص۲۲۰، ازارقه یاران نافع بن ازرق و افراطی‌ترین فرقه خوارج بودند. صُفْریه، یاران زباد بن اصفر و اباضیه پیروان عبدالله بن اباض بودند.
- ↑ طقوش و جعفریان، دولت امویان ص ۱۱۴.