هواپرستی

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

هواپرستی در حدیث - هواپرستی در تاریخ اسلامی - هواپرستی در فقه سیاسی - هواپرستی در جامعه‌شناسی اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل هواپرستی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

هواپرستی و متابعت از خواهش‌های نفسانی و تمایل‌های کنترل نشده، در برابر ارجاع به تعالیم عقلی و دینی، و تسلیم محض در برابر حقیقت، از موانع مهم رسیدن به ارزش‌های متعالی و پذیرش آنهاست، “هوی” در لغت، تمایل و انحراف نفس به سمت شهوت تعدیل نشده است که صاحبش را در دنیا به رنج و مصیبت و در آخرت به عذاب مبتلا می‌سازد^[۱]. این تعلق و تمایل انحطاطی نفس به شهوت، مال و لذات مادی گاه به قدری شدت می‌یابد که به معبود فرد در مقابل خداوند تبدیل می‌شود^[۲]. ملاک هوای نفس این است که غریزه کور و مرزناشناس ارضا شود و نقطه مقابلش این است که هنگام ارضای غریزه، عقل به کار گرفته شود^[۳].

قرآن کریم انسان را از متابعت هواهای نفسانی خود و دیگران نهی کرده و به آثار سوء آن توجه داده است. هواخواهی زمینه بسیاری از طغیان‌های اجتماعی و تمایل به نقض ارزش‌های متعالی را فراهم می‌آورد. زمینه‌های فرهنگی اجتماعی نیز گاه خودشان بستر مناسبی برای رویش یا تقویت این تمایل‌های منفی فراهم می‌سازند. تفسیر نمونه در ذیل آیه ۴۳ سوره فرقان می‌نویسد: اصل بت‌پرستی که زاییده خرافات است یک نوع هواپرستی است، و انتخاب بت‌های گوناگون بدون هیچ منطقی، آن نیز شاخه دیگری از هواپرستی است. هواپرستی سرچشمه کفر و بی‌ایمانی است. هواپرستی نقطه مقابل حق‌طلبی است و انسان را از راه خدا بیرون می‌برد. هواپرستی مانع عدالت و دادگری است؛ و بالاخره اگر نظام آسمان و زمین بر محور هوا و هوس مردم بگردد، فساد سر تاسر پهنه هستی را خواهد گرفت. در تاریخ معاصر و گذشته به نام کسانی برخورد می‌کنیم که به سبب هواپرستی‌شان هزاران و گاه میلیون‌ها انسان بی‌گناه را به خاک و خون کشیده‌اند و نام ننگین‌شان تا ابد به زشتی برده می‌شود^[۴]؛ حتی ابزار نفوذ شیطان در وجود آدمی هوای نفس است. اگر این شیطان درون با شیطان برون هماهنگ نشود و در را به روی او نگشاید، واردشدن او غیر ممکن است^[۵].

آیات قرآنی مرتبط

هواپرستی، مانع قبول دعوت پیامبران: ﴿فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ﴾^[۶].
هواپرستی، موجب انحراف از طریق حق: ﴿وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ﴾^[۷].
در آیاتی نیز بر پاکی شأن پیامبران الهی از پیروی هواهای نفسانی توجه داده^[۸] و هواپرستی را نقض‌کننده هدایت‌یابی الهی^[۹] می‌داند. در آیاتی دیگر حتی به این نکته اشاره می‌کند که اگر حق بخواهد از هوس‌های آنها پیروی کند، آسمان‌ها و زمین و همه کسانی که در آن هستند، تباه خواهند شد^[۱۰]؛ همچنین قرآن هدایت‌شدگان و مهارکنندگان هواهای نفسانی را به بهشت جاودان بشارت می‌دهد^[۱۱].^[۱۲]

جستارهای وابسته

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۴۹.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۱، ص۳۳۰.
↑ مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۱۸۵.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۰۰-۱۰۶.
↑ ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۰۷؛ برای آگاهی بیشتر با این تمایل سرکش، عوامل تحریک‌کننده و تقویت کننده و آثار ویرانگر آن، ر.ک: سیدروح الله خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۷-۱۷۴؛ عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج۱۱، ص۷۳-۹۹.
↑ «پس اگر پاسخت را ندهند بدان که از خواهش‌ها (ی نفس) شان پیروی می‌کنند» سوره قصص، آیه ۵۰.
↑ «و از هوا و هوس پیروی مکن که تو را از راه خداوند گمراه کند» سوره ص، آیه ۲۶.
↑ ﴿قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ﴾ «بگو: من از پرستیدن کسانی که شما به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید باز داشته شده‌ام؛ بگو: از خواسته‌های (نفسانی) شما پیروی نمی‌کنم که در آن صورت به راستی گمراه گردیده‌ام و از رهیافتگان نخواهم بود» سوره انعام، آیه ۵۶.
↑ ﴿فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾ «پس اگر پاسخت را ندهند بدان که از خواهش‌ها (ی نفس) شان پیروی می‌کنند و گمراه‌تر از آنکه بی‌رهنمودی از خداوند، از خواهش (نفس) خویش پیروی کند کیست؟» سوره قصص، آیه ۵۰.
↑ ﴿وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْنَاهُمْ بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَنْ ذِكْرِهِمْ مُعْرِضُونَ﴾ «و اگر حقّ از خواست‌های آنان پیروی می‌کرد آسمان‌ها و زمین و هر که در آنهاست به تباهی می‌افتادند، بلکه ما قرآن را برای آنها آورده‌ایم اما آنان از قرآن خویش رو گردانند» سوره مؤمنون، آیه ۷۱.
↑ ﴿وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى﴾ «و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد؛» سوره نازعات، آیه ۴۰.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۶۳.

[1] حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۴۹.

[2] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۱، ص۳۳۰.

[3] مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۱۸۵.

[4] مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۰۰-۱۰۶.

[5] ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۱۰۷؛ برای آگاهی بیشتر با این تمایل سرکش، عوامل تحریک‌کننده و تقویت کننده و آثار ویرانگر آن، ر.ک: سیدروح الله خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۷-۱۷۴؛ عبدالله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج۱۱، ص۷۳-۹۹.

[6] «پس اگر پاسخت را ندهند بدان که از خواهش‌ها (ی نفس) شان پیروی می‌کنند» سوره قصص، آیه ۵۰.

[7] «و از هوا و هوس پیروی مکن که تو را از راه خداوند گمراه کند» سوره ص، آیه ۲۶.

[8] ﴿قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ﴾ «بگو: من از پرستیدن کسانی که شما به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانید باز داشته شده‌ام؛ بگو: از خواسته‌های (نفسانی) شما پیروی نمی‌کنم که در آن صورت به راستی گمراه گردیده‌ام و از رهیافتگان نخواهم بود» سوره انعام، آیه ۵۶.

[9] ﴿فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾ «پس اگر پاسخت را ندهند بدان که از خواهش‌ها (ی نفس) شان پیروی می‌کنند و گمراه‌تر از آنکه بی‌رهنمودی از خداوند، از خواهش (نفس) خویش پیروی کند کیست؟» سوره قصص، آیه ۵۰.

[10] ﴿وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْنَاهُمْ بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَنْ ذِكْرِهِمْ مُعْرِضُونَ﴾ «و اگر حقّ از خواست‌های آنان پیروی می‌کرد آسمان‌ها و زمین و هر که در آنهاست به تباهی می‌افتادند، بلکه ما قرآن را برای آنها آورده‌ایم اما آنان از قرآن خویش رو گردانند» سوره مؤمنون، آیه ۷۱.

[11] ﴿وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى﴾ «و اما آنکه از ایستادن در پیشگاه پروردگارش پروا کرده و روان خود را از خواهش (ناروا) بازداشته باشد؛» سوره نازعات، آیه ۴۰.

[12] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۱۶۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]