احمد بن داوود دینوری
مقدمه
ابوحنیفه احمد بن داود بن وَنَنْد دینوری. در شهر دینور، از توابع کرمانشاه به دنیا آمد. دانش او برگرفته از دو مکتب بصره و کوفه به ویژه از افرادی چون ابن سکّیت و پدر او بود. وی متبحر در لغت، نحو، ادبیات، تاریخ، گیاه‌شناسی، ستاره‌شناسی، حساب، جبر و هندسه بود و تألیفاتی در این موارد دارد.[۱]. وی در سال ۲۳۵ هـ به اصفهان رفت و در آنجا به کار ستاره‌شناسی، هیئت و ثبت نتایج محاسبات نجومی رصدخانه خود مشغول شد.[۲]
درباره مقام ادبی وی تا آنجا رفته‌اند که وی را با جاحظ مقایسه کرده‌اند و ابوسعید سیرافی می‌‌گوید: بیان دینوری خوش‌تر، و گفتار جاحظ شیرین‌تر است.[۳] اثر مهم او با نام اخبار الطوال بسیار با ارزش و حاوی اخباری بدیع و دست اول است و از جمله تواریخ عمومی می‌‌باشد که در دوران رشد و بالندگی تاریخ نگاری اسلامی، در کنار تاریخ یعقوبی، تاریخ خلیفة بن خیاط و آثار دیگر پدید آمده است. وی با آنکه گرایش شعوبی ندارد، اما توجهش به ایران سبب شده تا کتابش مأخذ مهمی برای تاریخ ایران باشد و بخش عمده اخبار وی درباره عراق و تحولات کوفه است، از این جهت حوزه مورد توجه او، با نوشته‌های ابومخنف نزدیک است.
وی در اخبار الطوال به سیره نبوی نپرداخته و بیشتر از فتوحات عثمان و مسائل دوران وی، شرح زندگی سیاسی جامعه اسلامی دوران امام علی(ع) و امویان و عباسیان، تأسیس بغداد، کشته شدن ابومسلم، قیام نفس زکیه، سرگذشت امین و مأمون و شورش بابک سخن گفته است. همچنین در بخش مربوط به کربلا، مطالب با ارزشی را ذکر کرده است، ولی این تشیع وی را ثابت نمی‌کند.[۴] وی در سال ۲۸۲ هـ از دنیا رفت.[۵]
ابن ندیم ضمن توثیق وی، آثارش را این گونه برمی‌شمرد: النبات[۶] الفصاحه الانواء القبلة و الزوال حساب الدور الرد علی لغذة (رصد اصفهانی) البحث فی حساب الهند البلدان (کتاب بزرگی بوده) الجمع و التفریق الجبر و المقابله اخبار الطوال الوصایا نوادر الجبر الشعر و الشعرا ما یلحن فیه العامه فی النقط و الشکل للقرآن[۷] اصلاح المنطق جواهر العلم الزیج ضمائر القرآن البیان[۸] تفسیر دینوری (تفسیر القرآن)[۹] اخبار العرجی[۱۰] الکسوف[۱۱] حساب الخاطئین[۱۲] و کتاب الباه.[۱۳] حاجی خلیفه دو کتاب دیگر تاریخ ابی‌حنیفه و رصد ابی‌حنیفه را برای دینوری ذکر کرده[۱۴] که به احتمال زیاد نام دیگری برای کتاب‌های «اخبار الطوال» و «الرد علی رصد» اصفهانی باشد، چنان که خود در مورد کتاب دوم این احتمال را داده است.[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ الفهرست (الندیم) ۸۶.
- ↑ منابع تاریخ اسلام ۱۴۹.
- ↑ الوافی بالوفیات ۶/۳۷۷.
- ↑ منابع تاریخ اسلام ۱۴۹.
- ↑ الکامل فی التاریخ ۷/۴۷۵.
- ↑ قسمتی از این کتاب تحت عنوان «قطعة من الجزء الثامن من کتاب النبات» به اهتمام برنارد لویس در سال ۱۹۵۳م به چاپ رسیده است. این جزء، محتوی اسمای نباتات برحسب حروف الفبا از الف تا زاء است فرهنگ فارسی معین واژه نبات.
- ↑ الفهرست (الندیم) ۳۸ ـ ۸۶.
- ↑ هدیة العارفین ۵/۵۲.
- ↑ کشف الظنون ۱/۴۴۷.
- ↑ ایضاح المکنون ۳/۴۴.
- ↑ المستدرک علی معجم المؤلفین ۴۹ ـ ۵۱.
- ↑ ریحانة الادب ۷/۷۲.
- ↑ الوافی بالوفیات ۶/۳۷۹.
- ↑ کشف الظنون ۱/۲۸۰ و ۹۰۷.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص۱۳۴-۱۳۵.