فرهنگ جهادی

فرهنگ جهادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

ویژگی‌ها و عناصر اساسی

بزرگ‌ترین افتخار انقلاب اسلامی، احیای روحیه جهادی بوده است و همین فرهنگ جهادی و روحیه جهادی است که اصل جهاد را زنده نگه می‌دارد. با توجه به ابعاد مختلف جهاد و اهمیت نقش آن در اسلام، بدون تحقق فرهنگ جهادی، اهداف این حکم اساسی اسلام قابل دستیابی نیست.

فرهنگ جهادی مجموعه عواملی است که در راستای جامعه‌سازی اسلامی، با ایجاد فضای پویایی و جوشش در خدمت به خلق و رفع موانع تحقق معیارهای اسلامی ایفای نقش می‌کند. اهمیت این فرهنگ در این است که در پرتو آن، افق پیاده شدن جامعه اسلامی با تکیه بر عناصر معنوی به طور جهشی ترسیم می‌گردد. از این‌رو در انقلاب اسلامی تقویت و گسترش فرهنگ جهادی در همه عرصه‌ها اعم از اقتصادی، سیاسی و علمی و به ویژه در عرصه مدیریتی مورد توجه قرار گرفته است.

فرهنگ جهادی‌ای که انقلاب اسلامی از آن سخن می‌گوید، بر پایه عقلانیت، دوری از افراط و تفریط و همراه با معنویت در ذیل هدایت قرآن و اهل بیت(ع) می‌باشد. تشابه صوری این فرهنگ با عملکرد یا برخی باورهای کسانی که مدعی جهادند، هرگز به معنی یکسان بودن آن با ارزش‌ها و فرهنگ جهادی محسوب نمی‌شود؛ چراکه اینان فاقد چنین پایه‌هایی هستند. از این‌رو عقل‌گریزی، خشونت بی‌حد و حصر، تکفیر مسلمانان و... فارق‌های اساسی میان این دو نگرش‌اند.

انقلاب اسلامی پیوسته بر سه ویژگی اساسی در فرهنگ جهادی تأکید داشته است:

جهت‌گیری اعتقادی - عملی صحیح مبتنی بر منابع اصیل اسلامی، در عرصه اعتقادی: فرهنگ جهادی باید در مسیر استواری و ترویج و تحکیم مبانی و ارزش‌های اسلام ناب محمدی(ص) باشد. از مهمترین عناصر این مبانی، ایمان به ولایت است؛ زیرا این عنصر نقش مهمی در اجرایی کردن فرهنگ جهادی دارد. به تجربه نیز ثابت شده است که این امر موجب شور و نشاطی در وجود مجاهدان شده و در میدان‌های دفاع مقدس، سازندگی روستاها و بازسازی مناطق جنگ‌زده و محروم و دور افتاده، گام‌های مجاهدان را مستحکم ساخته است.

باور به خدمت به مردم را می‌توان در ذیل این جهت‌گیری اضافه نمود. بر همین اساس انسان در ایمان و آرمان خدمت به دیگران ذوب شده و خود را فراموش می‌کند و در پرتو چنین رویکردی جامعه با تقویت روحیه جهادی در خود، به رونق واقعی دست خواهد یافت. این روحیه همان روحیه بسیج در دوران دفاع مقدس است.

از دیگر عناصر مهم این مبانی، جهاد با نفس است که جایگاهی رفیع دارد تا تلاش‌های جهادگر دچار انحراف نگردد. آرمان‌گرایی در جهت‌گیری مورد نظر در فرهنگ جهادی نیز مهم بوده، چون آرمان‌گرایی سازنده واقعیت‌ها است. اساساً پیشرفت و توسعه در دنیا نیز بر همین پایه اتفاق افتاده است؛ لذا کنار نهادن آرمان‌ها به بهانه واقع‌بینی نوعی انحراف در فرهنگ جهادی محسوب می‌شود. نتیجه آرمان‌گرایی و ایستادگی در این راه، ایجاد واقعیت‌های شیرین و مطلوب است.

بصیرت در جهت‌گیری‌ها: نیروی جهادی باید در تحقق اهدافی چون قطع وابستگی‌ها به قدرت‌ها و رسیدن به خودکفایی حداکثری، همواره در مسیر درست گام نهاده و دچار اشتباه راهبردی نشود؛ زیرا در این صورت گرفتار روزمرگی یا بازی در میدان دشمن می‌شود و در حقیقت اهداف دشمن را برآورده خواهد ساخت.

شناخت دشمن: دشمن‌شناسی که می‌توان از آن به عنوان یک راهبرد کلان نام برد، بر اساس موقعیت افراد به لحاظ اهمیت و حساسیت دچار شدت و ضعف می‌باشد.