بحر
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بحر است. بحر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بحر در قرآن - بحر در حدیث - بحر در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردجغرافیای بحر، در سوره مبارکه طه
﴿وَلَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقًا فِي الْبَحْرِ يَبَسًا لَا تَخَافُ دَرَكًا وَلَا تَخْشَى﴾[۱]. تنها مکان جغرافیایی، که در این آیه مبارکه ذکر شده، واژه بحر است؛ که با توجه به مدلول آیه: سخن از عبور قوم بنی اسرائیل، از دریا و مهاجرت آنان، از مصر، به سرزمین موعود، به راهنمایی و هدایت حضرت موسی(ع) است.
یادآور می‌شوم، که داستان درگیری فرعون و بنی اسرائیل به طور پراکنده، در آیات سور مختلف قرآن مجید، به مناسبات‌های گوناگون ذکر شده و در این آیه نیز به بخشی دیگر، از آن داستان اشاره شده و ما در موضوع جغرافیای بحر، در قرآن گوشه‌هایی، از آن حوادث را بیان داشته‌ایم. برخی از دانشمندان، در تفسیر آیه مذکور؛ می‌نویسند: «آیات مورد بحث در سوره طه، به آخرین فراز از این ماجراها، یعنی برنامه خروج بنی اسرائیل، از مصر اشاره کرده می‌فرماید: «ما به موسی وحی فرستادیم، که بندگانم را شبانه از مصر بیرون ببر»... بنی اسرائیل، آماده حرکت، به سوی سرزمین موعود - فلسطین - شدند؛ اما هنگامی که، به کرانه‌های نیل رسیدند؛ فرعون، با لشکری عظیم، آنها را تعقیب کرد، آنها خود را در محاصره دریا و دشمن دیدند، از یک سو رود عظیم نیل، از سوی دیگر، دشمن نیرومند خون‌خوار و خشمگین!»[۲].
با توجه به آنچه گذشت، بحر مندرج، در این آیه، همان دریایی است که در آیه ۵۰ سوره بقره آمده.[۳]
جغرافیای بحر، در سوره مبارکه شعراء
﴿فَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكَانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ﴾[۴]. این آیه اشاره دارد، به بخش دیگری، از منازعه فرعون، با بنی اسرائیل و در نتیجه به ستوه در آمدن آن قوم و تصمیم بر خروج اضطراری و مخفیانه شبانگاهی آنان؛ با فرمان الهی، به راهنمایی حضرت موسی(ع) و لذا در آیه فوق می‌خوانیم، که ما، به موسی وحی کردیم؛ که عصایش را به دریا بزند، تا راه‌های خشکی، جهت عبور آن قوم پدید آید، تا آنان بتوانند به سهولت، از آن معرکه هولناک، خود را نجات دهند.
به هر حال این حادثه رخ داد و موقعی که آخرین نفر، از قوم بنی اسرائیل، از رود گذشتند، لشکریان فرعون، به تصور این که آنان، نیز بدون خطر، از آن جاده‌ها خواهند گذشت، بنی اسرائیل را تعقیب نمودند و وارد آن گذرگاه‌ها شدند. از آنجا که این آیه بیان کننده آخرین بخش، از سرنوشت غمبار فرعون و لشکریان او است و می‌دانیم، که بنی اسرائیل از بیش از یک رود، هنگام مهاجرت، به سرزمین موعود نگذشته‌اند و در گفتارهای پیشین، با استفاده از منابع قابل قبول، اثبات نمودیم، که بحر مذکور، در آیات مربوط به داستان کوچ بنی اسرائیل، از مصر به فلسطین، رود نیل است؛ لذا واژه /بحر/، در آیه مورد تحقیق این مقوله، نیز رود نیل می‌باشد.[۵]
جغرافیای بحر، در سوره مبارکه دخان
﴿وَاتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْوًا إِنَّهُمْ جُنْدٌ مُغْرَقُونَ﴾[۶]. در آیه فوق، واژه بحر بیان شده، که نام یک مکان است و ما طبق هدف اصلی خود که شناخت اماکن قرآن و توضیح جغرافیای آن است؛ به معرفی این مکان، به خوانندگان گرامی می‌پردازیم.
برای شناسایی این مکان، به تفسیر آیه، از قول تفسیر نمونه، خلاصه‌ای نقل می‌نماییم: «آنچه، در اینجا، به عنوان اختصار حذف شده، در آیات دیگر، از قرآن، در عباراتی کوتاه بیان شده است؛ چنان که در آیه ۷۷ طه می‌خوانیم: ﴿وَلَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقًا فِي الْبَحْرِ يَبَسًا لَا تَخَافُ دَرَكًا وَلَا تَخْشَى﴾[۷]. سپس، در آیات مورد بحث، می‌افزاید: هنگامی که از دریا، به سلامت گذشتند: دریا را، در آرامش و گشاده بگذار... و سپس می‌افزاید منظور، از دریا در آیات، همان رود عظیم نیل است»[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ «و به موسی وحی کردیم که بندگان مرا شب راهی کن و راهی خشک در دریا برای آنان بگشا (چنان که) نه از سر رسیدن (دشمن) بترسی و نه (از غرق شدن) بهراسی» سوره طه، آیه ۷۷.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه ج۱۳، ص۲۵۷.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۱۴۶.
- ↑ «آنگاه به موسی وحی کردیم که با چوبه‌دست خود به دریا بزن! و دریا شکافت و هر پاره‌ای چون کوه سترگ بود» سوره شعراء، آیه ۶۳.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۱۵۰.
- ↑ «و از دریا آرام بگذر که آنان سپاهی غرق شدنی‌اند» سوره دخان، آیه ۲۴.
- ↑ «و به موسی وحی کردیم که بندگان مرا شب راهی کن و راهی خشک در دریا برای آنان بگشا (چنان که) نه از سر رسیدن (دشمن) بترسی و نه (از غرق شدن) بهراسی» سوره طه، آیه ۷۷.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۱، ص۱۷۴.
- ↑ عرب، محمد حسن، دانشنامه اماکن جغرافیایی قرآن مجید، ص ۱۵۱.