ذوالخویصره تمیمى

ذوالخویصره تمیمى از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ذوالخویصره تمیمى در قرآن - ذوالخویصره تمیمى در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

روایات پذیرفتنی‌ای درباره نام و نسب ذوالخویصره در دست نیست. براساس منابع تاریخی متقدم، وی در سال ۸ هجری همراه دیگر تمیمیان حاضر در سپاه پیامبر (ص) ضد قبایلی چون ثقیف و هوازن در نبرد حنین شرکت کرد. آن حضرت بیشتر غنایم این نبرد را میان قریش و برخی قبایل عرب پخش کرد. در پی این امر، اعتراض‌های متعددی از سوی انصار انجام گرفت. پیامبر (ص) در پاسخ آنان علّت این امر را تألیف قلوب و اسلام آوردن افراد آن قبایل ذکر کرد.

خدا در آیات ﴿وَمِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْهَا رَضُوا وَإِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ﴾، ﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا مَا آتَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَيُؤْتِينَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللَّهِ رَاغِبُونَ﴾ اشاره کرده که برخی درباره توزیع غنایم به پیامبر (ص) خرده گرفته‌اند، در حالی که بهتر است به آنچه خدا و رسولش به آنها داده‌اند، بسنده کنند و به فضل ایشان امیدوار باشند. در این نبرد، اقرع بن حابس، رهبر تمیمیان، ۱۰۰ شتر از رسول خدا (ص) دریافت کرد. به روایت ابن اسحاق از امام باقر (ع)، نیز روایت مقسم ابی‌القاسم از عمروعاص، آن شخص تمیمی که پیامبر (ص) را به اجرای عدالت در توزیع غنایم فرا خواند، ذوالخویصره نام داشت.

بر پایه روایت زهری از ابو سعید خُدری انصاری نیز نزول این آیه در پی اعتراض ذوالخویصره انجام گرفته است. گزارش دیگری از ابو سعید خدری نقل شده که ذوالخویصره را نسبت به تقسیم اموالی که امیرمؤمنان علی (ع) در سال ۱۰ هجری از یمن با خود آورده بودند معترض می‌داند. در سده سوم هجری اطلاعات دیگری به ذوالخویصره نسبت داده شده؛ مانند اینکه وی همان حرقوص بن زهیر، از رهبران نخستین خوارج بود که به سبب داشتن بافت‌های زایدی در سینه به وی ذو الثَدْیه می‌گفتند؛ همچنین گفته شده که برخی یاران پیامبر (ص) به جرم بی‌احترامی وی به آن حضرت خواستار قتل وی شدند؛ ولی ایشان اجازه نداد و پیش بینی کرد که در آینده پیروانی خواهد یافت و از دین خارج خواهد شد.

در دوره‌های متأخر که گویا پذیرفته شده بود که وی همان حرقوص بن زهیر است، روایات دیگری در نکوهش او افزوده‌اند؛ از جمله آنکه اصحاب پیامبر (ص) عبادت‌های فراوان شخصی را برای آن حضرت گزارش دادند؛ اما حضرت چنین کسی را در یارانش نمی‌شناخت و بی‌اطلاعی اظهار فرمود؛ یک بار وقتی سخن از این شخص در میان بوده، ذوالخویصره تمیمی به مسجد درآمد و بی‌سلام کردن در حالی که خود را برتر از همه حاضران حتی پیامبر (ص) می‌دانست، به عبادت پرداخت. گفته‌اند که در اینجا آیه ﴿ثَانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَنُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَذَابَ الْحَرِيقِ﴾ نازل شد برخی به نشانه تکبر روی خود را بر می‌گردانند تا گروهی را گمراه سازند؛ ولی در دنیا خوار خواهند شد و در آخرت، عذابی آتشین در انتظارشان خواهد بود. حرقوص بن زهیر در دوره خلیفه دوم، به فرماندهی سپاه مسلمانان اهواز رسید و مناطقی از خوزستان را فتح کرد و سپس به امارت آن مناطق رسید. قابل ذکر است که شواهد تاریخی، یکی بودن حرقوص یا ذوالثدیه و ذوالخویصره را تأیید نمی‌کنند.

جستارهای وابسته

• ذوالثدیه

منابع

• حاج‌امینی، علی رضا، مقاله «ذوالخویصره تمیمى»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳