صفو
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
منظور از «صفو» بخشی از اشیا و اموال ارزشمندی است که امام می‌تواند قبل از تقسیم غنایم به خود اختصاص دهد. در جنگ‌های صدر اسلام نیز متداول بوده است که چنین اشیایی را که اغلب مورد استفادۀ سلاطین و رؤسای دولت‌ها بوده است، برای شخص پیامبر(ص) و خلفا اختصاص می‌داده‌اند. در یک مورد خالد بن ولید شنل زربفتی را به مدینه آورد و تقدیم پیامبر(ص) کرد. اما در سیرۀ سیاسی و حکومتی پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) استفادۀ شخصی از این اموال «صفو» دیده نشده است و حتی در مواردی هم تصریح به عدم استفاده از آنها به نفع بیت‌المال مسلمانان شده است. در یکی از خطبه‌های آغازین خلافت علی(ع) چنین آمده است: «أَمَا إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَرْزَؤُكُمْ مِنْ فَيْئِكُمْ هَذَا دِرْهَماً مَا قَامَ لِي عِذْقٌ بِيَثْرِبَ»[۱]. (بدانید به خدا سوگند من حتی پول سیاهی از فیء و غنایم شما را به خود اختصاص نداده‌ام، تا مادام که مزرعۀ کوچکی در مدینه دارم). به نظر می‌رسد این مورد از مقررات جنگی به دلیل رفع نزاع و اختلاف بین فرماندهان به صورت خاص و نیز در میان رزمندگان به طور عام است که به علت اشیای لوکس با اختصاصی سران دشمن، رقابت ناسالم و تبعیض ناروا رخ ندهد و بی‌شک امام چه به معنی بالاصاله آنکه معصوم است و چه به مفهوم نیابی آنکه به معنای دولت اسلامی و امامت نیابی فقهای عادل است، از این اموال آن‌گونه که صلاح مسلمانان و شؤونات امامت و احکام شریعت مطهر است استفاده می‌کند. مشهور بین فقهای شیعه آن است که جدا کردن «صفوالمال» از غنایم در زمان قبل از تقسیم و قبل از جدا کردن خمس انجام می‌شود، چنانکه سایر مواردی مانند «جعائل»، «سلب» و «رضخ» نیز قبل از برآورد و جدا کردن حق دولت اسلامی محاسبه می‌شود.
اما علامه حلی در این مورد تردید کرده و جدا کردن «صفوالمال» برای امام و «رضخ» برای نیروهای امدادی را بعد از تخمیس و از باقیماندۀ خمس (۸۰درصد باقیمانده) غنایم محاسبه کرده است[۲] و در هر حال خمسی بر آن تعلق نخواهد گرفت. فقهای شیعه بر خلاف فقهای اهل سنت که عموماً «صفوالمال» را به شخص پیامبر(ص) اختصاص داده‌اند، امام معصوم(ع) را نیز برخوردار از این حکم اختصاصی کرده‌اند و مفاد روایت دعائم الاسلام در مورد علی(ع) که در زمان پیامبر(ص) در یکی از جنگ‌ها در یمن «صفو المالی» را به خود اختصاص داد[۳]، استفاده می‌شود که نه تنها امام مسلمانان، بلکه فرماندهان نیز که علی(ع) در آن زمان فرماندهی و نه امامت را برعهده داشت، می‌توانند از حکم ویژه «صفو المال» استفاده کنند[۴].[۵]
منابع
پانویس
- ↑ روضه کافی، ص۱۸۲؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۷۹.
- ↑ المنتهی، کتاب الجهاد، به نقل از جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۹۶.
- ↑ دعائم الاسلام، ج۱، ص۳۸۲.
- ↑ فقه سیاسی، ج۶، ص۲۷۹ – ۲۷۷.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۲، ص ۲۱۸.