علی بن حمزه کسائی

آشنایی اجمالی

ابوالحسن علی بن حمزة بن عبدالله بن بهمن کسائی کوفی بغدادی اسدی اصالتاً ایرانی و اهل کوفه بود[۱] و دوران کودکی را در آنجا سپری کرد [۲] و سپس در بغداد سکنی گزید.[۳] وی در بزرگسالی نزد معاذ بن مسلم هراء، رواسی و دیگران به فراگیری دانش‌های روز پرداخت.[۴] با هدایت خلیل نحوی به حجاز، نجد و تهامه کوچ کرد[۵] و از اعراب آن نواحی در زمینه لغت‌های نادر و غریب بهره برد.[۶] کسائی همچنین از امام صادق (ع)، سلیمان بن ارقم و اعمش حدیث شنید[۷] و نزد ابان بن تغلب،[۸] حمزه زیات[۹] و ابن ابی لیلی[۱۰] فنون قرائت آموخت. دانشمندانی چون فراء، خلف احمر، قاسم بن سلام و جمعی دیگر از شاگردان برجسته وی در روایت و قرائت بودند.[۱۱]

کسائی در نحو و لغت از عالمان ممتاز و در قرائت از قرای سبعه[۱۲] و در شعر از شاعران کم گوی به شمار می‌‌رفت. او قواعدی در نحو[۱۳] و قرائت وضع کرد. گویند که وی در بغداد به تعلیم و تربیت «رشید» و «امین» دو خلیفه عباسی اشتغال داشت.[۱۴] او همچنین با یونس نحوی[۱۵] و سیبویه[۱۶] مناظره کرد. سرانجام در سال ۱۸۹ه‍ [۱۷] در راه طوس در زنبویه، از روستاهای ری وفات یافت و در همان جا مدفون گردید.[۱۸] او هنگام وفات هفتاد سال داشت. آثار کسائی عبارت‌اند از: «معانی القرآن»، «مختصر فی النحو»، «القراءات»، «اختلاف مصاحف اهل المدینة و اهل الکوفة و اهل البصرة»، «اجزاء القرآن»، «مقطوع القرآن» و «موصوله» [۱۹] «ما تشابه من الفاظ القرآن»، «تناظر من کلمات الفرقان» [۲۰]، «عدد آی القرن»،[۲۱] «نسب رسول الله» (ص)[۲۲] «العوامل فی النحو»[۲۳]، «اشعار المعایاة و طرائقها»، «قصص الأنبیاء»[۲۴]، «الحروف»[۲۵] «المصادر»[۲۶]، «النوادر الأصغر»، «النوادر الأوسط»، «النوادر الأکبر»،[۲۷] «الهجاء و الهاآت المکنی فی القرآن»[۲۸].[۲۹]

منابع

  1.   جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱

پانویس

  1. غایة النهایه ۱/۵۳۵.
  2. اعیان الشیعه ۸/۲۳۳.
  3. تاریخ بغداد ۱۱/۴۰۳.
  4. الفهرست (الندیم) ۷۲.
  5. تاریخ الاسلام ۱۲/۲۹۹.
  6. اعیان الشیعه ۸/۲۳۳.
  7. تاریخ الاسلام ۱۲.
  8. اعیان الشیعه ۸/۲۳۳.
  9. تاریخ بغداد ۱۱/۴۰۳.
  10. سیر اعلام النبلاء ۹/۱۳۱.
  11. تاریخ الاسلام ۱۲ اعیان الشیعه ۸/۲۳۳.
  12. تاریخ بغداد ۱۱/۴۰۳.
  13. اعیان الشیعه ۸/۲۳۳.
  14. تاریخ بغداد ۱۱/۴۰۳ و النجوم الزاهره ۲/۱۳۰.
  15. تاریخ الاسلام ۱۲/۲۹۹.
  16. خلاصة تهذیب تهذیب الکمال ۷/۳۱۳.
  17. التاریخ الکبیر ۶/۲۶۸.
  18. تاریخ بغداد ۱۱/۴۰۳.
  19. الفهرست (الندیم) ۳۸.
  20. الذریعه ۱۹/۱۵.
  21. الذریعه ۱۵/۲۳۱.
  22. الذریعه ۲۴/۱۳۹.
  23. کشف الظنون ۲/۱۱۷۹.
  24. کشف الظنون ۵/۶۶۸.
  25. کشف الظنون ۴/۲۸۹.
  26. کشف الظنون ۴/۳۳۲.
  27. کشف الظنون ۴/۳۴۵.
  28. کشف الظنون ۴/۳۵۰.
  29. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص ۵۵۰-۵۵۱.