فروع دین

مقدمه

تعالیم آیین اسلام، دارای دو بخش اعتقادی و عملی‌اند. بخش اعتقادی، از اصول دین و مذهب سخن می‌گوید و بخش عملی، از فروع دین. بخش دوم را به خاطر این "فروع" می‌‌گویند که در برابر "اصول" جای دارد^[۱]، نه از آن جهت که اهمیت ندارد. لذا پایبندی به فروع دین ـ همچون اصول دین ـ واجب است. فروع دین، آن دسته از واجبات عملی است که ایمان واقعی در گرو انجام دادن آنهاست. بنابراین، دستورهای اسلام که به عمل انسان مربوط است، فروع دین نام دارد و اهم آنها نماز، روزه، خمس، زکات، و حج هستند^[۲].

اصول دین از اعتقادات و ایمان سخن می‌گویند؛ ولی فروع دین نظر به عمل انسان دارند.
اصول دین نیازمند یقین‌اند و از این رو، تقلید را برنمی‌تابند؛ اما فروع دین نیازمند تبلیغ و بیان‌اند و حکم عقل در آنها کافی نیست و از این رو تقلیدپذیرند.
اصول دین از مقولۀ إخبار و وصف کردن است؛ اما فروع دین، انشائی و قابل دستور دادن و امر و نهی است.
در اصول دین اختلافی نیست؛ اما گاه در فروع دین اختلافاتی رخ می‌نماید و این بدان سبب است که عمل به ظن در اصول دین روا نیست؛ ولی ظنِ معتبر گاهی در فروع دین منشأ عمل می‌شود.
نسخ در فروع دین راه دارد؛ اما در اصول دین به هیچ روی وجود ندارد.
علمای شیعه اصول دین را پنج اصل دانسته‌اند؛ اما فروع را هشت یا ده فرع می‌‌دانند و حتی گاهی هر آنچه در برابر اصول جای دارد و جزء احکام عملی است را از فروع دین شمرده‌اند^[۳].