مجمع البحرین
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مجمع البحرین است. مجمع البحرین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مجمع البحرین در قرآن - مجمع البحرین در حدیث - پرسش مرتبط نداردمقدمه
﴿وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِفَتَاهُ لَا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ...﴾[۱]. به طور کلی سرگذشت حضرت موسی(ع) در روایت مفسران چنین است که بعد از خطبه خوانی آن حضرت به بنی اسرائیل فردی سؤال کرد: آیا از پیامبر ما کسی دیگر داناتر هست؟ حضرت موسی پاسخ منفی داد. اما پاسخ خداوند چیز دیگری بود.[۲]
ذکر واقعه
«خدا به موسی وحی کرد:... در روی زمین کسی هست که خدا او را به علمی بیش از علم موسی بهره‌مند ساخته و نصیبش از جهت الهام بیشتر از موسی است. موسی عرضه داشت: پروردگارا مکان این بنده شایسته کجا است؟ شاید من او را ملاقات کنم و از فیض دیدارش بهره‌مند گردم و یا از اینکه از نور الهام و یقین او سودی ببرم. خدا وحی کرد: این مرد را در مجمع البحرین ملاقات می‌کنی»[۳].[۴]
دو دریای علم
برخی علما و نویسندگان در کنار نقل قول‌های دیگر آورده‌اند: «بعضی گفته‌اند: مراد؛ ملاقات دو دریای علم است یعنی موسی(ع) که دریای علم ظاهر بود و خضر(ع) که دریای علم باطن بود»[۵]. یعنی «دو دریا را کنایه از وجود حضرت خضر(ع) و حضرت موسی(ع)، دانسته‌اند»[۶] و یا آورده‌اند: بعضی آن را در آفریدن پنداشته‌اند[۷]. با همه اینها کفه نقطه جغرافیایی بودن مجمع البحرین در ترازوی آثار سنگین‌تر می‌نماید.[۸]
مجمع البحرین و جغرافیای آن
در جایی به نقل از دیگران مذکور است: «منتهی‌الیه دریای روم (مدیترانه) از ناحیه مشرق، و منتهی‌الیه خلیج فارس از ناحیه غربی است که بنا بر این مقصود از مجمع البحرین آن قسمت از زمین است که به یک اعتبار در آخر شرقی مدیترانه و به اعتبار دیگر در آخر غربی خلیج فارس قرار دارد و به نوع مجاز آن را محل اجتماع دو دریا خوانده‌اند»[۹]. در جایی دیگر چنین آمده است: «بعضی گفته‌اند که محل تلاقی اقیانوس هند و دریای سرخ در باب المندب بوده و برخی عقیده دارند که محل تلاقی اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه نزدیکی تنگه جبل الطارق بوده است و قول دوم را بعضی ترجیح داده‌اند[۱۰]. برخی نویسندگان در اثر خود در این خصوص با این عبارات سخن گفته است: «مجمع البحرین محل التقاء اقیانوس هند و بحر احمر در باب المندب، و یا محل تلاقی دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس نزدیک تنگه جبل الطارق در جلو بندر طنجه است».[۱۱].
اینک نوشته کتاب اطلاعات قرآنی را که برگرفته از قاموس قرآن[۱۲] است می‌خوانیم: «احتمال دارد که مراد از مجمع البحرین باب المندب باشد آنجا که بحر احمر به اقیانوس هند متصل می‌شود و شاید مراد از آن تنگه جبل الطارق باشد آنجا که دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس متصل می‌شود ولی این احتمال بعید است زیرا رفتن حضرت موسی به اروپا ثابت نیست وانگهی پیامبرانی که در قرآن نام برده شده همه از آسیا و قسمت شرقی آفریقا (مصر) بوده‌اند و از اروپا پیامبری به نام سراغ نداریم و احتمال دارد که مراد از آن تنگه بسفر یا داردانل می‌باشد که اولی دریای سیاه را به دریای مرمره دیگری دریای مرمره را به دریای مدیترانه متصل می‌سازد و ممکن است مراد انتهای شبه جزیره عمان باشد، آنجا که خلیج فارس به دریای عمان متصل می‌شود[۱۳].
برخی نویسندگان بعد از ذکر نقاط پنج گانه: ۱) تنگه جبل الطارق ۲) باب المندب ۳) تنگه داردانل (محل تلاقی دریای سیاه و سفید). ۴) بحر اردن و بحر قلزم (دریای سرخ). ۵) محل پیوند خلیج عقبه یا خلیج سوئز؛ می‌گوید: تنگه داردانل و تنگه جبل الطارق و باب المندب به محل اقامت حضرت موسی(ع) یعنی اردن و مدین دور است. اما خلیج عقبه در دریای سرخ نزدیک‌ترین مجمع البحرین‌هاست. بنابراین قول چهارم و پنجم به واقعیت نزدیک‌تر است[۱۴] و ما نیز این نظر را قابل قبول می‌دانیم.[۱۵]
﴿مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا﴾
﴿فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا نَسِيَا حُوتَهُمَا...﴾[۱۶]. محل برخورد دو دریا همان موضعی است که در ذیل واژه بحر[۱۷] و مجمع البحرین[۱۸] مورد بررسی قرار گرفته است. ﴿مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا﴾ (محل برخورد دو دریا) جایگاهی است که حضرت موسی با حضرت خضر در آنجا یکدیگر را پیدا کرده‌اند. طرف حضرت موسی را این روایات هستند که خضر معرفی کرده‌اند. این که ﴿مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا﴾ دقیقاً کجاست؟ میان علما و مفسران و مورخان و اقلیم نگاران وحدت نظری وجود ندارد چنانچه در این باره مطالبی نیز ارائه کرده‌ایم. برخی احتمال می‌دهند آن جایگاه در باب المندب باشد آن جایی که بحر احمر به اقیانوس هند متصل می‌شود برخی نیز مراد از ﴿مَجْمَعَ بَيْنِهِمَا﴾ را تنگه جبل الطارق دانسته‌اند که دریای مدیترانه را به اقیانوس اطلس متصل می‌کند از آنجا که این نقطه در قسمت اروپایی کره زمین قرار دارد صحت آن بیش از هر دیدگاه دیگری مردود است.[۱۹]
منابع
پانویس
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که موسی به شاگرد خود گفت: پا از رفتن باز نکشم تا به جای به هم پیوستن دو دریا برسم یا آنکه روزگاری دراز راه بپیمایم» سوره کهف، آیه ۶۰.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۷۰۳.
- ↑ قصه‌های قرآن، مصطفی زمانی، ص۲۱۳.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۷۰۳.
- ↑ ر.ک: تاریخ انبیاء، علامه مجلسی، ص۵۶۵.
- ↑ ر.ک: قصه‌های قرآن و انبیاء، جزایری، ص۵۱۲.
- ↑ قصه‌های قرآن و انبیاء، جزایری، ص۵۱۲.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۷۰۴.
- ↑ تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۵۷۵.
- ↑ تاریخ انبیاء، محلاتی، ص۴۷۵.
- ↑ قصص قرآن، بلاغی، ص۴۰۷.
- ↑ قاموس قرآن، ج۲، ص۴۹.
- ↑ اطلاعات قرآنی، ص۴۸۹.
- ↑ عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ص۱۸۷.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۷۰۵.
- ↑ «و چون به جایگاه به هم پیوستن آن دو (دریا) رسیدند ماهی خود را فراموش کردند و (ماهی) راه خود را در دریا سرازیر در پیش گرفت (و رفت)» سوره کهف، آیه ۶۱.
- ↑ کهف / ۶۱.
- ↑ کهف /۶۰.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۷۰۸.