استدراج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

همان‌گونه که [[یأس از رحمت الهی]]، عملی [[ناشایست]] و زیان‌بار است، [[امید]] افراطی و [[احساس]] [[ایمنی]] از [[خشم]] و [[عذاب الهی]] نیز [[انسان]] را [[طغیانگر]] و بی‌مبالات گردانیده، زمینه ابتلا به استدراج را فراهم می‌سازد: {{متن قرآن|أَفَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّهِ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ}}<ref>«آیا از تدبیر خداوند در امانند؟ و از تدبیر خداوند جز گروه زیانکاران خود را در امان نمی‌دانند» سوره اعراف، آیه ۹۹.</ref><ref>نهج‌البلاغه، حکمت ۱۰۸.</ref>، بنابراین، هرکه از [[مکر]] خداوند احساس ایمنی کند به ناچار در مسیر خسران و زیان قرار می‌گیرد، به ویژه آنکه آیه مزبور هیچ‌گونه استثنایی برای این [[حکم]]، قائل نشده است، از این‌رو حنفیان، ایمنی از مکر خدا را موجب [[کفر]] شمرده و [[شافعیان]]<ref>روح‌المعانی، مج ۶، ج ۹، ص ۱۹.</ref> و [[روایات شیعه]]<ref>الکافی، ج ۲، ص ۲۷۸.</ref> آن را یکی از [[گناهان کبیره]] دانسته‌اند. گرچه برخی از [[تفاسیر]] [[عرفانی]] با [[تأویل]] واژه {{متن قرآن|الْخَاسِرُونَ}} به کسانی که [[دنیا]] و [[آخرت]] را باخته و در [[خداوند]] فانی گشته‌اند، کوشیده‌اند [[ایمنی]] از [[مکر الهی]] را در مرحله‌ای از [[سلوک الی اللّه]] صواب شمرند<ref>روح البیان، ج ۳،ص ۲۰۷.</ref>؛ امّا [[عارفان]] دیگری همچون ابن‌ عربی با استناد به [[آیه]] مزبور تصریح کرده‌اند که [[ایمنی از مکر خدا]] در هر حال و وضعیتی در دیار [[آزمایش]] و [[تکلیف]] ناصواب و زیان‌بار است<ref>رحمة من الرحمن، ج ۲، ص ۱۵۹ ـ ۱۶۰.</ref>. در واقع تنها [[راه]] ایمنی از [[مکر]] و [[استدراج]] [[الهی]] محافظت بر حالت [[متعادل]] [[بیم و امید]] است، بر همین اساس در روایتی از [[جبرئیل]] و [[میکائیل]] نقل شده که با [[تضرع]] به [[درگاه الهی]] از او ایمنی از مکرش را خواستند و خداوند نیز به آنها پاسخ داد که بر همین حال بمانید و از مکر من هیچ گاه [[احساس]] ایمنی نکنید<ref>رحمة من الرحمن، ج ۲، ص ۱۶۰.</ref>. از این‌رو [[امیرمؤمنان]]، [[علی]] {{ع}} ابزار [[اعمال]] مکر و [[کید]] الهی را [[امیدواری]] بیش از اندازه شمرده<ref>نور الثقلین، ج ۲، ص ۱۰۶.</ref> و افزایش [[نعمت‌ها]] را بدون احساس [[بیم]] از [[گرفتاری]] به استدراج، زیان‌بار وصف کرده است<ref>التمحیص، ص۴۸؛ تحف‌العقول، ص۲۰۶؛ نهج‌البلاغه، حکمت ۱۰۸.</ref>. یکی از راه‌های [[حفظ]] حالت [[ترس]] از مکر الهی، [[پرهیز]] از کوچک شمردن گناهانِ به ظاهر کوچک است که [[انسان]] را به تدریج به [[گناهان بزرگ]] می‌کشاند<ref> التحفة السنیه، ص ۲۳.</ref><ref>[[علی معموری|معموری، علی]]، [[استدراج - معموری (مقاله)|مقاله «استدراج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۳.</ref>