زبیر بن عوام اسدی در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

| پرسش مرتبط  =  

}}

== مقدمه ==

== زبیر بعد از [[وفات رسول خدا]] در زمان [[سه خلیفه]] ([[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]]) ==

در زمان [[عمر]] میان او و [[عمر]] [[ناخشنودی]] دوجانبه بود، هر چند از طرف او برای [[فتح]] [[مصر]] همراه [[دوازده]] هزار نفر شرکت کرد. در تشکیل [[شورای شش نفره]]، [[عمر]] برای اینکه [[فضل]] [[علی]] {{ع}} را مخدوش سازد افرادی را هم‌تراز او قرار داد که از آن جمله زبیر بود و اگرچه نسبت به [[علی]] {{ع}} ابراز [[حمایت]] کرد ولی [[شورا]] نقطه عطفی شد برای اینکه او خود را هم‌تراز [[علی]] {{ع}} بشمارد.

== زبیر در زمان [[خلافت امام علی]] {{ع}} ==

بعد از [[قتل عثمان]] همه [[مردم]] از جمله [[طلحه]] و زبیر با [[علی]] {{ع}} [[بیعت]] کردند. بیشتر [[روایات]] زبیر را اولین [[بیعت کننده]] می‌دانند و می‌نویسند که در این [[بیعت]]، اجباری در بین نبوده است، همان‌طور که خود [[حضرت]] در نامه‌ای به [[انصار]] به این امر تصریح کرده‌اند: شما را از کار [[عثمان]] خبر می‌دهم، به‌گونه‌ای که شنیدنش چون دیدن باشد، [[مردم]] بر او خرده گرفتند و من که مردی از [[مهاجران]] بودم، همواره [[خشنودی]] او را می‌خواستم و کمتر [[سرزنش]] می‌کردم. ولی [[طلحه]] و زبیر درباره او شیوه دیگری داشتند و آسان‌ترین کارشان، تاختن بر او بو و نرم‌ترین رفتارشان، [[رفتاری]] ناهموار، به‌ناگاه [[عایشه]] بی‌تأمل بر او [[خشم]] گفت و مردمی بر او شوریدند و او را کشتند. آن‌گاه [[مردم]] با من [[بیعت]] کردند نه از روی [[اکراه]] یا [[اجبار]]، بلکه به [[رضا]] و [[اختیار]]<ref>نهج البلاغه، نامه ۱: {{متن حدیث|"مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ إِلَى أَهْلِ الْكُوفَةِ جَبْهَةِ الْأَنْصَارِ وَ سَنَامِ الْعَرَبِ؛ أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّي أُخْبِرُكُمْ عَنْ أَمْرِ عُثْمَانَ حَتَّى يَكُونَ سَمْعُهُ كَعِيَانِهِ: إِنَّ النَّاسَ طَعَنُوا عَلَيْهِ، فَكُنْتُ رَجُلًا مِنَ الْمُهَاجِرِينَ أُكْثِرُ اسْتِعْتَابَهُ وَ أُقِلُّ عِتَابَهُ؛ وَ كَانَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَيْرُ أَهْوَنُ سَيْرِهِمَا فِيهِ الْوَجِيفُ وَ أَرْفَقُ حِدَائِهِمَا الْعَنِيفُ، وَ كَانَ مِنْ عَائِشَةَ فِيهِ فَلْتَةُ غَضَبٍ؛ فَأُتِيحَ لَهُ قَوْمٌ [قَتَلُوهُ‏] فَقَتَلُوهُ، وَ بَايَعَنِي النَّاسُ غَيْرَ مُسْتَكْرَهِينَ وَ لَا مُجْبَرِينَ، بَلْ طَائِعِينَ مُخَيَّرِينَ. وَ اعْلَمُوا أَنَّ دَارَ الْهِجْرَةِ قَدْ قَلَعَتْ بِأَهْلِهَا وَ قَلَعُوا بِهَا وَ جَاشَتْ جَيْشَ الْمِرْجَلِ وَ قَامَتِ الْفِتْنَةُ عَلَى الْقُطْبِ؛ فَأَسْرِعُوا إِلَى أَمِيرِكُمْ وَ بَادِرُوا جِهَادَ عَدُوِّكُمْ، إِنْ شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ"}}</ref>. اما این دو قصدشان آن بود که از ارکان [[دولت]] [[آینده]] به حساب آیند و وقتی برایشان آشکار شد که [[علی]] {{ع}} آنان را به کار نمی‌گمارد شِکوه خود را آشکار کردند.

# '''تأثیرپذیری عمیق زبیر از پسر منحرفش [[عبدالله بن زبیر]]:''' شواهد دلالت دارد بر اینکه یکی از بزرگ‌ترین عوامل [[مخالفت]] ناگهانی زبیر نسبت به [[امام علی]] {{ع}} تأثیرپذیری او از پسرش [[عبدالله]] بود، به‌طوری که خود [[حضرت]] درباره او فرمود: "زبیر همیشه از ما [[اهل بیت]] بود تا آن زمان که [[فرزند]] نامبارک او [[عبدالله]] بزرگ شد"<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۳: {{متن حدیث|"مَا زَالَ الزُّبَيْرُ رَجُلًا مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ، حَتَّى نَشَأَ ابْنُهُ الْمَشْئُومُ، عَبْدُ اللَّه"}}</ref>. و این، نشان‌دهنده [[فتنه‌انگیزی]] [[عبدالله]] است.

# '''برتری‌جویی زبیر:''' [[حضرت امیر]] {{ع}} در شکوه‌ای از [[مخالفت]] سه گروه [[ناکثین]] ([[طلحه]] و زبیر)، [[قاسطین]] ([[معاویه]] و پیروانش) و [[مارقین]] ([[خوارج]]) این‌گونه فرمود: آن‌گاه که [[حکومت]] را در دست گرفتم گروهی [[پیمان]] شکستند و گروهی [[منحرف]] شدند و گروهی [[تجاوز]] کردند. گویا سخن [[خداوند سبحان]] را نشنیدند که می‌فرماید: "آن سرای [[آخرت]] را برای کسانی قرار می‌دهیم که در [[زمین]] خواستار [[برتری]] و [[فساد]] نیستند؛ و فرجام خوش از آن [[پرهیزکاران]] است." آری به‌خدا [[سوگند]] آن را دانستند و [[درک]] کردند، ولی [[دنیا]] در نظرشان [[زیبا]] آمد و زیورهای آن چشمانشان را گرفت<ref>[[نهج البلاغه]]، [[خطبه ۳ نهج البلاغه|خطبه ۳]]: {{متن حدیث|"فَلَمَّا نَهَضْتُ بِالْأَمْرِ نَكَثَتْ طَائِفَةٌ وَ مَرَقَتْ أُخْرَى وَ [فَسَقَ] قَسَطَ آخَرُونَ، كَأَنَّهُمْ لَمْ يَسْمَعُوا اللَّهَ سُبْحَانَهُ [حَيْثُ] يَقُولُ «تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»؛ بَلَى وَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعُوهَا وَ وَعَوْهَا وَ لَكِنَّهُمْ حَلِيَتِ الدُّنْيَا فِي أَعْيُنِهِمْ وَ رَاقَهُمْ زِبْرِجُهَا"}}</ref>. در بیان دیگر، [[حضرت علی]] {{ع}} در توصیف [[زیاده‌خواهی]] [[طلحه]] و زبیر این‌چنین فرمودند: هر یک از آن دو امر [[خلافت]] را برای خود [[امید]] می‌برد و به‌سوی خود می‌کشید و نه همراهش. نه‌ پیوندی با [[خدا]] دارند نه وسیله‌ای تا به‌سوی او دست بلند کنند. هر یک [[کینه]] دیگری در [[دل]] دارد. زودا که پرده از آن برداشته شود. به‌خدا [[سوگند]] که اگر به آنچه می‌خواهند برسند، این یکی [[جان]] آن دیگری را بستاند و آن دیگری بر سر این یورش برد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۴۸: {{متن حدیث|"كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا يَرْجُو الْأَمْرَ لَهُ وَ يَعْطِفُهُ عَلَيْهِ دُونَ صَاحِبِهِ، لَا يَمُتَّانِ إِلَى اللَّهِ بِحَبْلٍ وَ لَا يَمُدَّانِ إِلَيْهِ بِسَبَبٍ. كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَامِلُ ضَبٍّ لِصَاحِبِهِ وَ عَمَّا قَلِيلٍ يُكْشَفُ قِنَاعُهُ بِهِ. وَ اللَّهِ لَئِنْ أَصَابُوا الَّذِي يُرِيدُونَ لَيَنْتَزِعَنَّ هَذَا نَفْسَ هَذَا وَ لَيَأْتِيَنَّ هَذَا عَلَى هَذَا. قَدْ قَامَتِ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ"}}</ref>. [[شاهد]] دیگر در انگیزه‌های دنیاطلبانه [[طلحه]] و زبیر، جریان دعوای این دو بر سر امام‌جماعت شدن در [[بصره]] است. روزی در [[مسجد]] [[بصره]] برای [[نماز صبح]] [[اذان]] گفتند، [[طلحه]] خواست برای [[اقامه نماز]] به پیش رود که زبیر او را کنار زد و خواست خود [[نماز]] را با آنان اقامه کند. [[طلحه]] او را از این کار بازداشت. آن دو یکدیگر را کنار می‌زدند تا آنجا که نزدیک بود [[خورشید]] طلوع کند. [[مردم بصره]] فریاد برآوردند: "ای [[صحابیان]] [[رسول خدا]]، نسبت به [[نماز]]، [[خدا]] را [[خدا]] را در نظر آورید، می‌ترسیم وقت از دست بگذرد." [[عایشه]] گفت: "[[دستور]] دهید کسی جز آن دو با [[مردم]] [[نماز]] بگذارد."

# '''امتیازخواهی زبیر:''' زبیر به [[همراهی]] [[طلحه]] چند روز پس از [[بیعت]] نزد [[علی]] {{ع}} آمدند و به وی گفتند: "ای [[امیرمؤمنان]] ستمی را که در دوران [[حکومت عثمان]] بر ما رفت [[شاهد]] بودی و می‌دانستی که نظر [[عثمان]] بر دادن [[کارها]] به‌دست [[بنی‌امیه]] بود. اینک که [[خداوند]] [[خلافت]] را پس از او به‌دست تو سپرد ما را به [[فرمانداری]] ولایات بگمار." [[علی]] {{ع}} به آن‌ دو فرمود: "به خواست [[خداوند]] تن دهید تا نظرم را ابراز کنم. بدانید من کسی از یارانم را در [[امانت]] خویش سهیم نمی‌سازم جز آن‌که [[دین‌داری]] و امانت‌داری‌اش را بپسندم و روش و انگیزه‌اش را بدانم." پس آن دو با [[ناامیدی]] از نزد وی بازگشتند.

# '''[[بیعت‌شکنی]] زبیر:''' در جریان بیرون رفتن [[طلحه]] و زبیر به‌سوی [[مکه]]، وقتی که [[طلحه]] و زبیر نزد [[علی]] {{ع}} آمدند، گفتند: "ای [[امیرمؤمنان]]، نزد تو آمده‌ایم تا برای رفتن به [[عمره]] کسب اجازه کنیم." [[امام]] {{ع}} به آنها اجازه نداد. گفتند: "مدت‌ها به [[عمره]] نرفته‌ایم، به ما اجازه رفتن بده." [[علی]] {{ع}} به آنان فرمود: "به‌خدا [[سوگند]] شما قصد [[عمره]] ندارید، بلکه قصد [[پیمان‌شکنی]] دارید. می‌خواهید به [[بصره]] روید." گفتند: "خدایا ما را بیامرز، ما قصدی جز [[عمره]] نداریم." [[حضرت]] به آنان فرمود: "برای من به [[خداوند]] بزرگ [[سوگند]] یاد کنید که نسبت به امور [[مسلمانان]] در کار من [[فساد]] نمی‌کنید و بیعتی که با من بستید، نمی‌شکنید و در [[فتنه‌جویی]] تلاش نمی‌کنید." آنان زبان به سوگندهایی غلیظ در آنچه از آنان خواسته بود، گشودند. [[حضرت]] در [[کلامی]] فرمود: [[مردم]] [[آگاه]] باید که زبیر پیوند [[خویشاوندی]] مرا برید و بیعتم را [[شکست]] و در برابر من [[جنگ]] به راه انداخت. او خود می‌داند که بر من [[ستم]] کرده است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۴: {{متن حدیث|"اللَّهُمَّ إِنَّهُمَا قَطَعَانِي وَ ظَلَمَانِي وَ نَكَثَا بَيْعَتِي وَ أَلَّبَا النَّاسَ عَلَيَّ"}}</ref>.

به [[نقل]] از [[مروان بن حکم]] زبیر به‌سمت [[مدینه]] فرار کرد تا به وادی السباع رسید. اَحنَف صدایش را بلند کرد و گفت با زبیر چه کنیم؟ او میان دو گروه از [[مسلمانان]] [[فتنه]] ایجاد کرد تا اینکه برخی برخی دیگر را کشتند و اینک می‌خواهد به خانواده‌اش بپیوندد. ابن جرموز این سخن را شنید و به دنبال زبیر رفت. مردی از [[قبیله]] مجاشع نیز به دنبال او رفت تا اینکه این دو تن به او رسیدند. زبیر چون آن دو را دید، آنها را از کشتن خویش برحذر داشت. آنان گفتند: ای [[حواری]] [[پیامبر خدا]]، تو در [[امان]] مایی و کسی به تو دست نمی‌یابد."

== منابع ==

{{منابع}}

{{پایان منابع}}