حسن بصری در علوم قرآنی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حسن بصری است. حسن بصری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حسن بصری در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابو سعید حسن بن ابی حسن بصری یکی از مفسران تابعی معروف است که در تفاسیر شیعه و سنّی روایات و آرای تفسیری فراوانی از وی نقل شده است[۱] و کتاب تفسیری نیز برای وی ذکر کرده‌اند.
ابن ندیم با عنوان کتاب تفسیر حسن بن ابی حسن بصری از اثر تفسیری وی یاد کرده است [۲]. داوودی او را با عنوان "الحسن البصري بن ابي الحسن ابو سعيد" در طبقات المفسرین آورده و با عبارت "له التفسیر رواه عنه جماعة" از کتاب تفسیری وی خبر داده است[۳].
ثعالبی و زرکشی او را از تابعین مبرّز در تفسیر به شمار آورده‌اند[۴]. گفته‌اند: اسم پدرش «ابو‌الحسن یسار» است و او از اسیران منطقۀ میسان [۵] بود که به مدینه آورده شد. ربیع - دختر نضر عمه انس بن مالک - او را خرید و آزاد کرد و از خود حسن نقل شده که پدر و مادرم هردو مملوک مردی از قبیلۀ بنی نجار بودند. وی با زنی از قبیلۀ بنی سلمه از انصار ازدواج کرد و آن دو را مهر او قرار داد و آن زن هردو را آزاد کرد[۶]. اطلاق «مولی الانصار» بر وی نیز ممکن است به همین جهت باشد[۷]، ولی ابن حجر گفته است: مادرش «خیرة» کنیز ام سلمه است[۸] و داوودی از وی با تعبیر «مولی زید بن ثابت» (- غلام زید بن ثابت) یاد کرده است[۹].
برحسب نقل رجال‌شناسان اهل تسنن، وی دو سال به پایان خلافت عمر مانده در مدینه متولد شده است. در زمان خلافت عثمان و اوایل خلافت حضرت علی(ع) تا زمان جنگ صفین در مدینه بوده و بسیاری از صحابه را دیده و از عثمان، امام علی(ع) و جمعی دیگر از صحابه مانند ابن عباس، انس، جابر و... حدیث شنیده و از آنان روایت کرده است؛ سپس به عراق که زادگاه پدرش بود، مهاجرت و در بصره اقامت کرد و عالم بزرگ و شیخ اهل بصره بود تا آنکه در سال ۱۱۰ هجری در حدود ۸۸ سالگی از دنیا رفت [۱۰].
مذهب، وثاقت، رتبۀ علمی، استاد وی در تفسیر و ویژگی‌های آرای تفسیری وی را در کتاب مکاتب تفسیری بنگرید[۱۱].[۱۲]
منابع
پانویس
- ↑ براساس برنامه رایانه‌ای معجم فقهی، موارد ذکر حسن البصری در تفاسیر اهل تسنن ۵۵۰ مورد در ۸۵ جلد و در تفاسیر شیعه ۱۲۴ مورد در ۳۳ جلد است و موارد ذکر حسن در تفاسیر اهل تسنن ۱۶۶۶۴ در ۱۱۱ جلد و در تفاسیر شیعه ۹۳۷۴ در ۸۴ جلد است.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.
- ↑ داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۵۰ و ۱۵۱.
- ↑ ر.ک: ثعالبی، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۴۲ و ۱۴۳؛ بحرانی، البرهان فی علوم القرآن، ج۲، ص۱۷۵.
- ↑ میسان بخشی از استان بصره و منطقه‌ای نزدیک شهر بصره است. ابوعبید اندلسی (عبد الله بن عبد العزیز) گفته است: «میسان بفتح اوله و بالسین المهملة موضع من ارض البصرة استعمل علیها عمر بن الخطّاب النعمان بن نضلة.».. معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۴، ص۱۳۲)، یاقوت حموی نیز گفته است: میسان بالفتح ثم السکون و سین مهملة و آخره نون اسم کورة (بخش) واسعة کثیرة القری و النحل بین البصرة و واسط قصبتها (مرکز آن) میسان (معجم البلدان، ج۵، ص۲۴۲).
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۵۶.
- ↑ ر.ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۲۳۱.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۲۳۱.
- ↑ داوودی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۱۴۷.
- ↑ ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۵۶ و ۱۵۷؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۲۳۱-۲۳۵.
- ↑ ر.ک: بابایی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۲۳۷-۲۴۵.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۱۸۳-۱۸۴.