بصیرت در لغت

مقدمه

بصیرت به معنای آگاهی، علم و دقیق‌نگری در امری است. اصل در معنای «بصر» چشم است و بصیرت از آن‌رو که مبالغه در رؤیت است، به چشم دل و چشم باطن ترجمه می‌شود^[۱]. از آنجا که مطالب علمی و استدلالی با چشم دل قابل رؤیت است، بصیرت به معنای علم دقیق و محکم و استدلالی به امور مختلف گفته شده است^[۲]. اگر بصیر بر وزن فعیل، صفت مشبهه باشد، به معنای اسم فاعل ترجمه می‌شود؛ مثل آنکه سمیع را مُسمِع و بدیع را مُبدِع و الیم را مؤلِم معنا می‌کنند. بر این اساس، بصیر یعنی مُبصِر و بینا^[۳] و تفاوت میان واژه «بصر» با هم ردیف‌های آن مثل «رأی» در آن است که بصیرت، آگاهی و دیدن همراه با عمیق‎نگری و تدبّر است، ولی در بقیه چنین قیدی نیست^[۴]. نتیجه آنکه بصیرت در آیه شریفه می‌تواند به معنای بیّنه و دلالتی باشد که حقیقت امور را منکشف می‌کند و یا به معنی حجت قاطع و برهان محکمی باشد که شخص با اطمینان و آرامش به آن ایمان می‌آورد^[۵]؛ همچنین می‌تواند به معنای چشم دل و رؤیت قلب باشد که شخص حقیقت مطلب را با چشم باطن مشاهده می‌کند^[۶]؛ لذا در آیه مورد بحث، ﴿عَلَى بَصِيرَةٍ﴾ یعنی: «دعوت من مبتنی بر برهان قاطع و بیّنه‎ای روشن است که رستگاری شما را برایتان تضمین می‌سازد و با برهان قاطع به شما اطمینان و آرامش می‌بخشد». و یا می‌توان چنین معنی کرد: «دعوت من مبتنی بر شهودی قلبی است؛ چراکه امور غیب بر من و جانشینانم که داعی به سوی اسلامند، کاملاً منکشف و روشن است».^[۷]

منابع

فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶

پانویس

↑ مفردات ألفاظ القرآن، ص۱۲۷.
↑ معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۲۵۴.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن (ط. جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ه. ق.)، ج۱، ص۲۲۹.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۷۸.
↑ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۰۶.
↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۸۰.
↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۴۹۰.

[1] مفردات ألفاظ القرآن، ص۱۲۷.

[2] معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۲۵۴.

[3] المیزان فی تفسیر القرآن (ط. جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ه. ق.)، ج۱، ص۲۲۹.

[4] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۷۸.

[5] المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۰۶.

[6] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۲۸۰.

[7] فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۴۹۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]